#ऐतिहासिक_किताब_व_कर्तबगार_सरदार_घराणी..

#ऐतिहासिक_किताब_व_कर्तबगार_सरदार_घराणी..
महाराष्ट्राचा इतिहासाचे अवलोकन करत असताना अनेक रथी महारथी सरदार घराण्याचा ऊल्लेख हा विविध नावाने येत असतो . ह्याला ऐतिहासिक भाषेत किताबत असे म्हणले जाते. ज्या राजाच्या वतीने मोहिमेत कर्तबगारी दाखवली जाते तो राजा त्यांच्या कर्तुत्वाला साजेसा असा किताब देऊन त्या सरदारांचा गौरव करत असतो.
सरदारांना दिलेल्या किताबा वरून त्यांचे त्या राज्यातील महत्व व स्थान विशद होते.
किताब हे छत्रपती घराण्याकडून आदिलशहा निजामशाही किंवा मोघल इ तत्कालीन प्रशासका कडून दिले जात असत.
एखद्या घराण्याला किताब मिळाला की तो पुढे त्या घराण्यास कायमस्वरूपी होई. अपवादात्मक परिस्थिती मध्ये किताब रद्द देखील होत असत.
छत्रपती हे मराठा साम्राज्यातील सर्वात उच्च पद होते. त्यामुळे शिवाजी महाराजांच्या नंतर हा किताब पुढे सर्व भोसले कुळाला लागू झाला होता तत्पूर्वी मालोजी भोसले यांना निजामशाही मधून राजे हा किताब होता. पुढे शहाजी राजे व शरीफजी राजे ना ही लागू होता. तसेच त्या काळात इतरही अनेक सरदारांना राजे हा किताब होता त्यामधे सरदार नाईकजी राजे पांढरे ,तानाजी राजे कोकरे , धूळोजी राजे शेंडगे, देवजी राजे धायगुडे इ आदिलशाहीतील सरदार देखील राजे किताब लावत.
तसेच नेमाजी शिंदे व मानसिंग हाके हे मराठा कालखंडात राजे हा किताब धारण करत.
काही किताब व त्यांचे अर्थ वजारतमाब म्हणजे सर्व वजीरात श्रेष्ठ.
आमीरुल उमराव म्हणजे सर्व उमरावात श्रेष्ठ.
जफ्तन मुलुक म्हणजे प्रदेश काबीज करणारा.
*काही मराठा कालखंडातील सरदार व त्यांचे अधिकृत किताब*
1) संताजी घोरपडे जफ्तन मुलुक
2) बहीर्जी घोरपडे हिंदुराव ममलकत मदार समशेरबहाद्दर
3) मालोजी घोरपडे अमीरुल उमराव
4) परसोजी भोसले सेनासाहेबसुभा.
5) भोसले घराणे सेनाधुरंधर साहेब सुभा
6) माणकोजी पांढरे सेनासप्तसहस्री
7) संताजी पांढरे शरीफनमुलुक
8) लिंगोजी पांढरे वजारतमाब
9) लुयाजी पांढरे समशेरबहाद्दर
10) रत्नोजी पांढरे शाहमतमुलुक
11) धनाजी जाधवराव जयसिंगराव ( जफ्तन मुलुक संताजी घोरपडे यांच्या म्रुत्यु नंतर )
12) केरोजी पवार विश्वासराव
13) चिमणाजी बल्लाळ भट पंडित
14) पदाजी बंडगर अमीरुल उमराव / नुसरत जंगबहाद्दर व वजारतमाब
15) मल्हारराव होळकर सुभेदार
16) तुकोजीराव होळकर सुभेदार
10) देवजी सोमवंशी हिंदुराव / सेनाबारासहस्री
11) दावलजी सोमवंशी समशेरबहाद्दर
12) विठोजी चव्हाण हिम्मत बहाद्दर/ममलकत मदार
13) दमाजी थोरात रूस्तूमराव
14) खंडेराव दाभाडे सेनाखासखेल
15) महादजी शिंदे आलीजाबहादुर
16) शाबाजी शिंदे सेनाखासखेल
17) संताजी आटोळे धुरंधर समशेरबहाद्दर व सेनाबारा सहस्री
18) सुभाणजी महारणवर फत्तेजंगबहाद्दर व सेनासप्त सहस्री
19) कान्होजी आंग्रे सरखेल व वजारतमाब
20) प्रतापराव मोरे ममलकत मदार
21) हणमंतराव निंबाळकर सरलष्कर
22) कृष्णराऊ मल्हार उमदेतूलमुलुक
23) संभाजी काचगौड सेनाबारासहस्री
24) हंसाजी मोहिते हंबीरराव
25) जिवाजी राजे देवकाते
26) धर्माजी देवकाते बळवंतराव
27) मानाजी देवकाते बळवंतराव
28) मकाजी देवकाते हटकरराव
29)मकाजी देवकाते झुंजारराव
30) राजजी थोरात शाहमतपन्हा आमिरूल उमराव
31) खंडोजी थोरात रुस्तुमराव
33) वाघमोडे हिंदुराव
34) वाघमोडे यशवंतराव
35) सेट्याजी शिंदे सरनोबत ( ग्वाल्हेर )
36) माणकोजी बंडगर आमीरुल उमराव
37) हैबतराव बंडगर आमीरुल उमराव
38) खंडोजी बंडगर वजारतमाब
39) सुभाणजी आटोळे समशेरबहाद्दर
40) बजाजी आटोळे सेनाबारासहस्री
41) सयाजी आटोळे सफेजंगबहाद्दर
42) खंडेराव होळकर सुभेदार
43) मालेराव होळकर सुभेदार
44) तुकोजीराव होळकर सुभेदार
45) मल्हारराव होळकर दुसरे सुभेदार
46) महाराजा यशवंतराव होळकर महाराजाधिराज राजराजेश्वर आलिजाबहाद्दूर
47) संताजी वाघ राजे किताब
48) निंबाजी वाघमोडे वजारातमाब
49) यमाजी वाघमोडे सेनाबारासहस्री
50) अगाजी सलगर राजा वीर बहादुर
51) बहिर्जि सलगर राजा वीर बहादुर
52) पदाजी शेळके झुंझारराव लोणंदकर
53) खंडोजी शेळके राऊतराव निंबोडीकर
54) दीपाजी राऊतराव ? ( सरसेनापती प्रतापराव गुजर यांच्या समवेत दीपाजी राऊतराव बहलोलखानावर तुटून पडले होते हे राऊतराव म्हंजे शेळके असावेत )
55) रामोजी शेंडगे पतंगराव
56) वीरोजी शेंडगे पतंगराव
57) नाथाजी शेंडगे अमृतराव
58) सयाजी शेंडगे पतंगराव वजारतमाब
59) हीरोजी सोनवलकर हटकरराव
60) सरदार धायगुडे सरदारांच अधिकृत उपाध्या आढळराव , अभंगराव , झुंझारराव , परमाळराव , प्रचंडराव , रवीराव, भालेराव , गंभीरराव , सर्जेराव , सिंघारराव , अंकुशराव , विश्वासराव .
61) रविराव ढोणे वजारतमाब ( सर्व वजीरात श्रेष्ठ )
62) बाजी कोळेकर पंचसहस्री
63) सरदार मारकड अजगरराव
64) संताजी खांडेकर पंचसहस्री
65) बिडाजी खताळ सेनापंचसहस्री
66) खंडेराव हाके सेना सप्तसहस्री
67) आपाजी सोमवंशी सरलष्कर
68) बुबाजी पवार विश्वासराव
69) तूळाजी आंग्रे सरखेल
70) मानाजी आंग्रे वजारतमाब
71) रघोजी भोसले सेनासाहेबसुभा सेनाधुरंधर विश्वासनिधी.
72) चव्हाजी देवकाते बळवंतराव
73) येशवंतराऊ दाभाडे सेनापती
74) त्रिंबकराव दाभाडे सेनाखासखेल
75) पंतप्रतिनिधी समशेरबहादरजंग व मदारूल माहम
76) बाजीराव पंडित प्रधान
77) श्रीनिवास पंडित प्रतिनिधी
78) धनाजीराव गोरे नूर ए जंग रावठिकडा
इ किताब मराठा राजमंडळ व त्याच काळात मुघल प्रशासकाकडून मिळालेल्या सरदारांच्या पुरते मर्यादित आहेत.
वरील यादी परिपूर्ण नसून काही नावे नजरचुकीने राहिली असल्यास तसे निदर्शनास आणून द्यावे ती समाविष्ट केली जातील.
संदर्भ :
सरंजामी मरहट्टे संतोष पिंगळे व
इंटरनेट
संकलन
मधुकर हक्के
मरहट्टी इतिहास संशोधन मंडळ