९६ कुळी मराठा आणि ९२ कुळी मराठा

 ९६ कुळी मराठा आणि ९२ कुळी मराठा

 

मराठा हा एक सामूहिक शब्द आहे, ज्यामध्ये हिंदु-मराठी भाषेतील क्षत्रिय, योद्धा, सामान्य आणि शेतकरी या जातींच्या भारतीय-आर्य गटाचा उल्लेख आहे. त्यांनी मराठा साम्राज्य तयार केले ज्याने १७ व्या आणि १८ व्या शतकात भारताचा एक मोठा भाग व्यापला.

दख्खनमध्ये ९६ कुळांमध्ये पसरलेली आणि भारतातील मुघल राजवट संपुष्टात आणण्यात महत्वाची भूमिका बजावणाऱ्या मराठा क्षत्रिय जातीचा जन्म हा दख्खनच्या क्षत्रिय कुळ आणि काही क्षत्रिय / राजपूत कुळांच्या संघटनेतून झाला. उत्तर परमार, सोलंकी, चौहान, यादव, सिसोदिया, गौर, जादोन-भट्टी किंवा यादव आणि मौर्य अशा राजपूत वंशातील लोक मुस्लिम आक्रमणानंतर उत्तर भारत सोडून महाराष्ट्रात स्थायिक झाले. या संघटनेत जन्मलेली जात मराठा क्षत्रिय किंवा मराठा राजपूत म्हणून ओळखली जाऊ लागली.

तथापि, दक्षिण भारतातील चालुक्यांपासून उत्पन्न झालेली बरीच सोलंकी कुटुंबे मुस्लिम आक्रमण करण्यापूर्वीच महाराष्ट्रात होती. उत्तरेकडील जाधव किंवा जाधवराव हे जादोन-भट्टी म्हणून ओळखले जाणारे होते.

कुळी म्हणजे कुळ. मुख्य कुळ व त्यांचे उप-कूळे ही वेगवेगळी असतात. काही कुळांनी त्यांचे वैभव आणि राज्य गमावले तर इतरांना महत्त्व प्राप्त झाले. आदर्श ९६ कुळांच्या यादीमध्ये २४ सूर्यवंशी कुळे, २४ चंद्रवंशी कुळे, २४ ब्रम्हवंशी कुळे आणि २४ नागवंशी कुळे यांचा समावेश आहे.

 

मराठा क्षत्रियांमध्ये राजपूत कुळांचा समावेश कसा झाला ?

यापैकी उत्तर भारतीय कुळांमध्ये स्थान आणि इतर घटकांच्या आधारे महाराष्ट्रात स्थलांतरानंतर नवीन आडनाव घेण्यात आले. तर, महाराष्ट्रातील निंबाळकर आणि पवार हे परमार आहेत. छत्रपती शिवाजींचे आडनाव, जे मूळचे सिसोदिया होते, ते बदलून भोसले केले गेले. घोरपडे देखील सिसोदिया आहेत. मौर्य नंतर मोरे बनले आणि मराठा आडनाव भोईटे हेही भाटीचे वंशज आहेत असे मानले जाते. चौहान हे महाराष्ट्रातील चव्हाण म्हणून ओळखले जातात जे महाराष्ट्रातील चव्हाणांचे राजपूत मूळ दर्शवितात, तर फाळके हे मूळचे तंवर आणि माने गौर आहेत.

राठोर १६ व्या शतकापर्यंत गुजरातच्या सीमेवरील महाराष्ट्रातील बागलाण भागावर राज्य करीत होते आणि त्यांचे आडनाव हे बागुल किंवा बागल हे नाव पडले. हे एक अतिशय सन्मानीय कुळ होते पण त्यांची संख्या खूप विरळ होते.

पाटणकर, माहुरकर आणि काठीकर देशमुख हे सोलंकी आहेत परंतु त्यांचे आडनाव साळुंके होते असे म्हणतात. शिंदे किंवा सिंधिया कुळ, ज्यापैकी ग्वाल्हेर राजघराणे हे सर्वात प्रमुख घर आहे.

विशेष म्हणजे, इतिहासकारांचा असा विश्वास आहे की त्रिलोचंदी बैस कुळ १० व्या शतकात महाराष्ट्रातील मुंगीपैठण येथून उत्तरेकडे गेले. शिंदे आणि त्रिलोकचंदी बैस यांच्यातील सर्वात महत्त्वाचा संबंध म्हणजे नागदेवतेची उपासना (सर्प) - दोन्ही कुळांमध्ये नागदेवतेच्या उपासनेला सर्वात जास्त महत्त्व आहे.

 

मजबूत ऐतिहासिक पुरावा:

ग्वाल्हेरचे सुप्रसिद्ध इतिहासकार सरदार आनंदराव भाऊसाहेब फाळके यांनी त्रिलोकचंदी बैस आणि शिंदे हेच कुळ असल्याचे सिद्ध करण्यासाठी भक्कम ऐतिहासिक पुराव्यांची स्थापना केली आहे. यूपीमधील अवध परिसरातील खजुरगावचा राणा, मुरन्माऊचा राजा आणि कुसमंदाचा राजा या त्रैलोकचंदी बैसांपैकी सर्वांत प्रमुख आहेत.

गंगा-जमुना प्रदेशात १३ व्या शतकात दिल्ली सुल्तानांनी केलेल्या छळाविरूद्ध बंडखोरी करणारे बैसवाड्याचे राजा त्रिलोकचंद पहिले होते. परंतु त्याच्यामुळे त्यांना ऐतिहासिक ओळख त्याला कधीच मिळाली नाही. खरं तर, राजावर पुरेशी संशोधन सामग्रीची कमतरता आहे.

महत्त्वाचे म्हणजे काही असे मानतात की त्रिलोकचंदी बैस ७ व्या शतकातील महान सम्राट, राजा हर्षवर्धन हा त्यांचा पूर्वज होता.

१७७० ते १७९४ दरम्यान उत्तर भारतातील मराठा साम्राज्यासाठी अनेक लढाया जिंकलेल्या शिंदे घराण्याचे प्रमुख सेनापती महाडजी शिंदे होते. त्यांनी इंग्रजांना भारतावर पूर्ण ताबा मिळवण्यापासून रोखले होते अशीही ख्याती आहे.

आडनावांद्वारे कुळात गोंधळ करू नये. ९६ कुळी मराठा या (ज्यामध्ये जवळजवळ ५००० आडनाव आहेत) कुळाने महान मराठा साम्राज्य निर्माण केले.

९२ कुळी मराठाही हेच आहेत.

माहिती स्त्रोत: 96 Kuli Maratha Clans - यदुवंशी सैनी राजपूतों का इतिहास

,