थोर सेनापती संताजी घोरपडे यांचा मृत्यू अश्या दुर्दैवी पद्धतीने का झाला?

 

थोर सेनापती संताजी घोरपडे यांचा मृत्यू अश्या दुर्दैवी पद्धतीने का झाला?

ओंकार ताम्हनकर (Omkar Tamhankar), इतिहास अभ्यासक

संताजी घोरपडेंंसारख्या महत्वाच्या मराठा अधिकाऱ्याचा दग्याने खून होणं ही मराठा इतिहासातील एक दुर्दैवी बाब आहे.

१६९३ मध्ये संताजी आणि धनाजी हे दोघेही जिंजीच्या रक्षणार्थ दक्षिणेत उतरले तेव्हा झुल्फीकारखान जिंजीच्या वेढ्यात होता आणि संताजी व धनाजी आल्यावर कचाट्यात सापडला होता. त्याने राजाराम महाराजांकडे तहाची बोलणी लावली. यावेळी संताजींचं मत मोंगलांना जाऊ देऊ नये, कापून काढावं असं होतं पण राजाराम महाराजांनी किल्ल्यातून बाहेर पडण्यासाठी म्हणून मोंगलांना वेढा उठवून जायला सांगितलं. या राजाराम महाराजांच्या निर्णयामुळे संताजी त्यांच्यावर नाराज होते.

संताजी आणि धनाजी यांमध्येही भांडण सुरू झाली होती. संताजी हे शिस्तीचे कडक होते तर धनाजी हे वेळप्रसंगी पाहून माणसं आपल्या बाजूला घेण्याच्या दृष्टीचे होते. अनेक कनिष्ठ सरदार हे संताजींच्या शिस्तीला कंटाळून धनाजींची बाजू घेत यामुळे या भांडणात आणखी ठिणग्या पडल्या. यामध्येच संताजींनी अमृतराव निंबाळकर या धनाजींच्या बाजूने असलेल्या सरदाराला हत्तीच्या पायी दिले होते. हा अमृतराव निंबाळकर राजाराम महाराजांच्या जावयाचा चुलत भाऊ होता आणि याची सखी बहीण नागोजी माने ची बायको होती.

आणि १६९५ मध्ये मोगली फौजांनी संताजी आणि धनाजी यांच्या फौजांचा स्वतंत्ररित्या पराभव केला होता. यानंतर संताजी आणि धनाजीची या दोघांनीही राजाराम महाराजांच्या समोर एकमेकांविषयीचे चुकांचे पाढे वाचले.

राजाराम महाराजांनी संताजींना सेनापती पदावरून दूर केले होते. यानंतर संताजींनी उघडपणे बंड पुकारले असले तरी त्यांना राजाराम महाराजांशी थेट लढण्याची ताकद नसावी असं दिसतं.

जे सरदार पूर्वी मोगलांकडून स्वराज्यात आले होते ते संताजींना सेनापती पदावरून काढल्यामुळे पुन्हा मोगलाईत गेले. या सरदारांमध्ये नागोजी माने होते. हे तेच नागोजी ज्यांची बायको म्हणजे संताजींनी ज्याला हत्तीच्या पायी दिलं त्या अमृतराव निंबाळकरांची सख्खी बहीण होय. मार्च १६९७ च्या सुमारास धनाजी जाधवांची मोठी फौज संताजींच्या मागे धावू लागली, अखेर संताजी कर्नाटकातून महाराष्ट्रात आले. आणि याचदरम्यान म्हसवड च्या आसपास संताजींचा मुक्काम असताना नागोजी माने याने संताजींना दग्याने मारले.

नागोजीने संताजींचं मस्तक कापून ते ब्रह्मपुरीला नेऊन बादशहाला नजर केलं, यावरून संताजी आणि धनाजी यांच्यातला भांडणाचा फायदा औरंगजेबाने अप्रत्यक्ष वा प्रत्यक्ष घेतला असं नक्कीच म्हणता येईल. पूर्वी आपण बादशहाला सोडून गेलो आणि आता पुन्हा रुजू झालो याची खात्री पटवण्यासाठी नागोजीने या गोष्टीचा दुहेरी फायदा घेतल्याचं दिसतं कारण बादशहाचा सरदार लुत्फुल्लाखानाचं नागोजीला जुलै १६९७ मध्ये एक पत्रं लिहिलं त्यात तो म्हणतो, "संताजीला तुम्ही पळून जाऊ दिलं नाही. येणेंकरून सरकारची नोकरी तुम्ही एकनिष्ठतेने बजावत आहेत हे समजून तुमचे अपराध (पूर्वी सोडून गेल्याचे) क्षमा होऊन बादशहाची मेहेरनजर होईल".

याच सर्व कारणांमुळे संताजी घोरपडेंसारख्या मातब्बर मराठा सरदाराचा दुर्दैवी मृत्यू(खून) जाहला.

धन्यवाद ।