लेखक
रोहित शिंदे
हिकडे बुऱ्हाणपूर मध्ये बुवाजी कैदेत निचपत पडले होते. गेले तीन वर्षे खुद्द बादशाह च्या वास्तव्यात मुघलांना दे माय धरणी ठाय करून सोडल्याने ,आपल्या वाट्यास येणाऱ्या मृत्यू ची ते प्रतीक्षा करत होते. शत्रूस जिवंत न सोडण्याची मोघली रीत त्यात आपल्याच रक्ताच्या माणसांना व इतर निष्ठावनतानां वर कोणती ही दयामाया न दाखवणारा हा उलट्या काळजाचा क्रूर कपटी बादशाह आपले ही तसेच हालहाल करून मृत्यू च्या जबड्यात ढकलून इतरांसमोर एक उदाहरण ठेवणार ह्याची बुवाजींना खात्री होती.
परंतू बादशाही कावा पाहून बुवाजी पुरते हबखले होते.
जिवंत राहायचे असेल तर सध्यातरी ह्या शिवाय इतर कोणताही मार्ग बुवाजीस दिसत न्हवता.इतर संरदारांकडून ही मोगली गोटात येण्या समबंधी बुवाजींची मनधरणी सुरू झाली होती.
परंतू मोगलांनी अजून बुवाजी पवारांस पुरते ओळखले न्हवते. मृत्यू च्या दारात उभे राहून ही अतिशय स्पष्ट शब्दात ह्या मानी मराठ्याने मोघली मनसब नाकारली.
बादशाही कैदेत राहून बादशहा चा प्रस्ताव बुवाजींनी नाकारला होता. व तुम्हाला जो काय माझा निकाल लावायचा आहे तो लावून टका, पण मी मोघलां साठी तलवार हाती घेणार नाही. हे बुवाजीची अतिशय निर्धाराने सांगितले.
बुवाजींचा निर्धार पाहून मोघल अचंबीत झाले. परंतू बुवाजी आपल्या निर्णय वर ठाम होते.मोघली मनसब स्वीकारून आपल्या कुळास कोणताही बट्टा लावण्यास ते तयार झाले नाहीत. ह्या इस्लामी आक्रमण कर्त्यां विरुद्ध त्यांच्या कुळा चा संघर्ष गेली ७ शतके जुना होता. ह्या संघर्षात च ४ शतकांपूर्वी इ.स.१३०५ मध्ये अल्लाउद्दीन खिलजी विरुद्ध च्या सत्ता संघर्षात त्यांच्या पूर्वजांना धार ची पिढीजात सत्ता गमवावी लागली होती.
पन तरीही पुढे ४ शतके नाउमेद न होता पवार कुळातील वीरांनी आपले अस्तित्व महाराष्ट्रात टिकवून ठेवले होते.
बुवाजीचें चे आजोबा साबुसिंह हे त्या पैकीच एक. त्यांच्या नंतर कृष्णाजी मग बुवाजी आपल्या बंधू सह गेली तीन पिढ्या स्वराज्य च्या सावलीत आपल्या क्षत्रिय धर्माचे पालन करत होते. त्यामुळे जीव वाचवण्याच्या नादात गेल्या तब्बल ७ शतकांच्या संघर्ष परंपरेस त्यांना डाग
लावायचा न्हवता.
बुवाजींच्या ह्या निर्णयाने बादशाह मात्र द्रिढमूढ झाला. हाती आलेला हा मराठ्यांचा हा वाघ त्याच्याच हट्टापायी गमवावा लागणार म्हणून मनातून तो खट्टू झाला.
स्वराज्य विचाराने प्रेरित झालेले मराठी मातीतील हे इमान मोगली मनसबी च्या तुकड्या च्या लालसेने आपल्याला कधीच विकत घेता येणार नाही ह्याचे बादशहास ज्वंलत उदाहरण मिळाले.
त्यामुळे चिडून त्याने बुवाजी पवार ह्यांना बुऱ्हाणपूर हुन तसेच उत्तरेत पुढे नेत आशिरगड च्या किल्ल्यात मृत्यू दंड देण्याची शिक्षा फर्मावली.
ह्या मृत्यू दंड चे स्वरूप ही अतिशय भयंकर होते. त्याने बुवाजीस #आशिरगडच्यातटबंदीच्याभांतीतजिवंत_पुरण्याचा आदेश दिला होता.
मोगलांनी ही आसुरी आनंदात ह्या बादशाही आदेशाचे काटेकोर पणे पालन करत
बुवाजींना मराठ्यांच्या विरुद्ध उलटवण्याची बादशाही जिद्द बुवाजी पवरांच्या बलिदानाने जमीनदोस्त केली.
बुवाजी पवारांनी मृत्यू आणि मोघली मनसब या पैकी मृत्यू ची निवड केल्याने बादशहास छत्रपती शंभाजी महाराज ह्यांच्या पवित्र बलिदान प्रसंगा नंतर पुन्हा एकदा मराठ्यांच्या राष्ट्रीय चारित्र्याची पुरेपूर जाणीव झाली होती.
बुवाजींनी ही आपल्या निर्णयाने छत्रपती राजाराम महाराजांनी दिलेला #विश्वासराव हा किताब स्वतः बरोबर अजरामर केला.
तर अशी होती ही बुवाजी पवार ह्यांच्या बलिदानाची कथा.
एन काळ्याकुट्ट वादळात अक्समत पणे क्षणभर वीज चमकावी, तसे बुवाजी पवार - विश्वासराव तापी गोदावरी च्या दर्याखोऱ्यात चमकून गेले.
त्यांचे बलिदान मात्र मराठ्यांनी व्यर्थ जाऊ दिले नाही. त्यांच्या मृत्यू च्या सहा वर्षातच त्यांच्याच समकुळातील कृष्णाजी सावंत - पवार ह्यांनी नर्मदा ओलांडत माळव्यात धुमाकूळ घातला. कोण जाणे बुवाजींच्या प्रेरणेने आणि आंत्तरत्म्यानेच त्यांना तिकडे खेचले नसावे ?
पुढे लवकरच शाहू काळात छत्रपती शाहू महाराज ह्यांच्या आशीर्वादाने व त्यांच्याच नियंत्रणात राहून खुद्द बुवाजी पवारांच्या नातवांनी मुघलां विरुद्ध यशस्वी संघर्ष करुन तब्बल ४०० वर्ष नंतर माळव्यात धार येथे पवारांची सत्ता स्थापन केली. जी पुढे १९४७ पर्यंत अस्तित्वात होती.
पुढे उत्तरेतील प्रत्येक संघर्षात पवारांनी मराठा साम्राज्या साठी तलवार चालवली. पानिपत च्या युद्धातील यशवंतराव पवार ह्यांचा
(पानिपत च्या भर युद्धात यशवंतरावांनी गोविंदपंत खोत- बुंदेले ह्यांचा खून करणाऱ्या अताईखानाचा त्याच्याच हत्तीवर चढुन हात व शीर धडा वेगळे केले होते.)
व खरड्याच्या युद्धात कोवळ्या वयातील तुकोजीराव पवार ह्यांचा पराक्रम आजही लोकांच्या लक्षात आहे. तुकोजीराव ह्यांच्यावर पोवाडे ही आहेत.
पण जीव वाचवण्याची संधी असून ही मृत्यू चे वरण करणाऱ्या बुवाजी चें मात्र इतिहासाने काहीच देने ठेवले नाही. स्वराज्य निष्ठे पायी मृत्यू स्वीकारणाऱ्या ह्या विरास लोक मात्र आज विसरून गेले.
बाजीप्रभू, मुरारबाजी,तानाजी ह्यांस प्रमाणे बुवाजींना मात्र ना शाहिरांच्या पोवाड्यात स्थान मिळाले ना शाहिरांच्या डपावरील कौतुकाची थाप मिळाली.
याने मात्र बुवाजींचा पराक्रम तुसभर ही कमी नाही झाला. ते त्यांचे स्वराज्य कर्तव्य निभावून मृत्यू रूपाने काळावर स्वार होत सुर्यनारायनाच्या रथात बसून स्वर्गात आपल्या पूर्वजांच्या व थोरल्या व धाकल्या छत्रपतींच्या सेवेस कायमचे निघून गेले.
त्यांच्या माघे मात्र ह्या भूतलावर तापी - गोदावरी च्या मधला प्रदेश आज ही त्यांचा पराक्रम आपल्या उरात साठवून आहे.
कोण जाणे कदाचित आज ही ह्या तापी - गोदावरी च्या दर्याखोऱ्या तील वाहणारा वारा तसाच उत्तरेकडे कूच करत आशिरगड च्या तटबंदीत कैद असलेल्या स्वराज्याच्या ह्या विश्वासरावांच्या अवशेषांवर त्यांनीच केलेल्या पराक्रमाच्या आठवनींची फुंकर ही घालत असेल.
पण आम्ही इतिहासप्रेमी म्हणून स्वराज्याच्या ह्या विश्वासरावांच्या आठवणींचा वारसा जपण्यास पूर्ण अपयशी ठरलो.
तर अशा प्रकारे मराठ्यांचा भगवा ध्वज हयात भर दखहन च्या पठारावर व शत्रूच्या छाताडावर नाचवणारे स्वराज्याचे विश्वासराव बुवाजी पवार ह्यांच्या अपरिचित आशा पराक्रमांस व बलिदानास शत - शत नमन.
पवाराचे वंशी उजळिला दिप।
नर देहा येऊनी सार्थक केले।।
पवार कुळाचा ध्वज डौलात झळकला रणी |
जय भवानी जय शिवाजी नाद घुमला गगनी |
- दोन्ही कवनांचा कर्ता अज्ञात आहे.
समाप्त
लेखक
रोहित शिंदे
संदर्भ -
देवास च्या पवारांचे कागतपत्र
शिवपुत्र छत्रपती राजाराम
सेनापती धनाजी जाधव
औरंगजेब
संताजी
भद्रकाली
क्षत्रिय धार पवार
श्रीमंत राजे पवार घराणे
धार चे प्रशाशक मराठा पवार घराणे
मराठा रियासात
स्वराज्याचे शिलेदार
दुर्ग भरारी
चित्र साभार
आंतरजाल
टीप -
काही अभ्यासक बुवाजी पवारांच्या मृत्यूचे साल हे
इ.स.१६९९ हे मानतात. परंतू ज्येष्ठ वं थोर इतिहास संशोधक जयसिंगराव पवार सर बुवाजींच्या बलिदानाचे साल इ.स. १६९३ नोंदवतात. व त्यास अनुसरून मी ही इथे पवार सरांचेच मत ग्राह्य धरले आहे.
खाली दिलेले योध्याचे चित्र हे मूळ चित्र नसून प्रतिकात्मक आहे.
लेख पूर्ण वाचून आपल्या प्रतिक्रिया खलील कमेंट बॉक्स मध्ये कळवाव्यात.
लेख आवडल्यास सदर लेख शेअर करून आपला अज्ञात असा गौरवशाली इतिहास सर्वां पर्यंत पोहचवण्यास मदत करावी.
No comments:
Post a Comment