लेखन- © सुमित अनिल डेंगळे.
चुनार किल्ला काशीपासून 30 किमी अंतरावर असून सध्याच्या उत्तरप्रदेश राज्यातील मिर्झापुर जिल्ह्यात आहे. गंगेच्या दक्षिण तीरावर वसलेला हा भारतातील एक पुरातन किल्ला असून तत्कालीन बंगाल प्रांतात असणाऱ्या या किल्ल्याचा वापर इंग्रजांनी अनेक राजकीय कैद्यांना ठेवण्यासाठी केला होता. 1819 ते 1829 अशी तब्बल दहा वर्षे त्रिंबकजी चुनारच्या किल्ल्यात कैदेत होते. तेथेच त्यांचा 16 ऑक्टोबर 1829 ला दुर्दैवी मृत्यू झाला.
बिशप रेजिनाल्ड हेबर
त्रिंबकजींचे चुनारगडावरील कैदेतील जीवन कसे होते यासंबंधीची माहिती बिशप हेबरच्या प्रवासवृत्तात मिळते. कलकत्त्याला बिशप असणारा रेजिनाल्ड हेबर याने 1824-26 दरम्यान भारतदौरा केला होता. काशीहून अलाहाबादला जात असताना तो चुनारगडवर आला होता. तेव्हा त्याने 11 सप्टेंबर 1824 ला त्रिंबकजींची भेट घेतली होती. त्याच्या प्रवासवर्णनातील काही भाग मी मराठीत अनुवादित केला आहे, तो पुढीलप्रमाणे-
त्रिंबकजी राहत असलेल्या ठिकाणचे वर्णन करताना हेबर म्हणतो, ‘चुनार किल्ल्यावरच्या त्या मुुख्य अंतर्गत वर्तुळात आणि अगदी उंच ठिकाणावर दोन अंतर्गत तटबंदी आहेत. ज्यात गव्हर्नर हाऊस, हॉस्पिटल व राज्य कारागृह आहे जेथे सध्या सुप्रसिद्ध मराठा सरदार त्रिंबकजी (डेंगळे) याचे वास्तव्य आहे. ब्रिटिश सत्तेचे दीर्घकाळ कट्टर शत्रू (असलेला) आणि वऱ्हाड, दख्खन व माळवा प्रांतात दंगे भडकवणारा. तो खूप कडक बंदोबस्तात आहे. त्याच्यावर युरोपियन तसेच देशी शिपायांच्या पहारा आहे. पहारेकऱ्यांच्या कधीही त्याला नजरेआड जावू दिले जात नाही. त्याच्या शयनकक्षाला तीन मोठ्या जाळीदार खिडक्या असून त्या व्हरांड्यात उघडतात, जी पहारेकऱ्यांची खोली आहे. इतर बाबतीत त्याला चांगली वागणुक मिळते. दोन मोठ्या व हवेशीर खोल्या एक छोटीशी उंच खोली जिथे त्याचे देवघर आहे आणि पिंपळाच्या सान्निध्यात असलेली छोटीशी बाग. जिथे त्याने खूप चांगल्या प्रकारे बाल्सम (तेरडा) व इतर फुलझाडे लावली आहेत. त्याच्या स्वतःच्या चार नोकरांना त्याच्याजवळ जायला परवानगी आहे, परंतु किल्ला सोडताना आणि परत येताना त्यांची नेहमी झाडाझडती घेण्यात येते आणि रात्री ते तिथे असायलाच हवेत (असा नियम आहे).’
चुनार येथील कारागृह
No comments:
Post a Comment