postsaambhar :Udaykumar Jagtap
सर्व सरदार आपल्या वास्तव्यासाठी स्वतंत्र जागा व वास्तू करू लागले. त्याप्रमाणे बाजीराव पेशवे यांनी पुणे येथे राहायचे ठरवून शके १६५१माघ शु ३ शनिवार १० जानेवारी १७३० रोजी वाडा बांधण्यास सुरवात केली.
१७३१ मध्ये वाड्याचे काम पूर्ण होऊन ते वाड्यात राहावयास गेले. वाड्यास १६१२० रुपये खर्च आला होता . शके १६४३ मध्ये बापूजी श्रीपती बाजीराव यांच्या तर्फेने पुणे प्रांतास सुभेदार असता बाजीराव पेशवे पुण्यास मोरो विश्वनाथ व गणेश नारायण धडफळे यांच्या वाड्यात येउन राहिला.
दोन तीन वर्ष येत जात होते . नंतर पुण्यात वाडा बांधण्याची योजना केली . शके १६५० मध्ये पुरातन नदी किनारा, कोट ,किल्ले हिसार मोगलाई ठाणे होते . तो कोट पडून बाजीराव पेशवे यांनी पाडून मैदान केले. आणि आसपास मुत्सद्दी वगैरे लोकांना राहावयास जागा दिली. पूर्वेस दोन गाव होते ते मोडून कसबा केला. हा कसबा शाहू महाराजांनी पेशव्यास इनाम दिला .
शके १६५१ मध्ये मावळ वेशीजवळ जागा घेऊन वाडा बांधण्यास सुरवात केली ९ बुर्जी कूस वाड्यास घालून आत इमारत केली. उत्तरेस थोर करीत होते त्यास छत्रपतींनी मनाई केली .
सबब दरवाज्याचे खिंडार राहिले. पुणे आहे तो शहर करावे म्हणोन आज्ञा केली. वाड्या सभोवार कोट बांधण्यास मनाई करण्यात आली. त्यावर फिरवून पुन्हा परवानगी घेऊन राहिले काम ते विटबंद केले.
सन १७३६ मध्ये नवीन दिवाणखाना बांधून त्यात मुहूर्तास राहावयास गेले. या वाड्यात जयपूरहून कारागीर आणून भिंतीवर सुंदर चित्रे बाजीराव पेशव्याने काढली. मागवून मस्तानीसाठी मस्तानी महाल बनविला.
हा पेशव्यांचा जुना वाडा होय . यात प्रथम दोन मजले व दोन चौक होते. पुढे नानासाहेब पेशव्याने यात फेरफार करून तो विस्तीर्ण केला. त्याचे चौक चार व काही ठिकाणी मजले ६ केले. चौक फरसबंदी व मध्ये कारंजा होता .
छत्रपती शाहूंनी कोट बांधण्यास मज्जाव केला तो कोट नानासाहेबांनी १७५५ मध्ये मजबूत दगडी बांधला. या कोटास ३ मोठे दरवाजा व २ लहान दिंड्या होत्या उत्तरेकडील दरवाज्यास दिल्ली दरवाजा असे नाव देण्यात आले.
बहुदा सर्वच सरदारांचे वाडे उत्तराभिमुख असून त्यास दिल्लीदरवाजा असे नामकरण असे यावरून मराठे सरदारांची दृष्टी दिल्लीकडे.असल्याचे दिसून येते . त्यावरून दिल्ली पादाक्रांत करण्याची त्यांची भावना व्यक्त होते . शनिवार वाडा सागवानी होता. त्यात नक्षीकाम होते. सर्व चौकास व दालनास वेगवेगळी नावे होती .
पेशव्यांची कचेरी वाड्यातच होती. बाजीरावाच्या वाड्याचे काम २ वर्षात पुरे होऊन २२ जानेवारी १७३२ मध्ये त्याची वास्तुशांत झाली
पुढे शनिवार वाड्यास सन १८२८ मध्ये आग लागून तो सुमारे १५ दिवस जळत होता. शनिवार वाड्या खेरीज पेशव्यांचे ३ वाडे होते ते म्हणजे बुधवारवाडा, शुक्रवार वाडा व विश्रामबाग हे वाडे दुसऱ्या बाजीराव पेशव्यांच्या अमदानीत बांधले गेले
शुक्रवारवाडा १८२० साली भस्मसात झाला. बुधवारवाडा व विश्रामबागवाडा हे दोनही १३ मे १९७९ रोजी वाड्यातील सरकारी डेपोतील कारकुनांनी जाळले .
प्रतिनिधींनी कराड मध्ये सचिवांनी भोर मध्ये सेनापतींनी तळेगावास अशा रीतीने सर्वच सरदार आपापली स्वतंत्र ठिकाणे बांधू लागले होते .तोच कित्ता पेशवे यांनी उचललेला दिसतो .
त्यावेळी राज्यकारभार हळू हळू पुण्यातून सुरु झाला या काळात छत्रपती शाहू महाराजांनी आपली राजधानी पुण्यास हलवली असता मराठ्यांमध्ये फूट पडली नसती. असे वाटते .
बाजीराव पेशवे वांचे सासवड आणि आसपासच्या प्रांतावर खूप प्रेम होते. ते लोकांस अभयपत्रे वगैरे देऊन रयतेची जोपासना करीत . बाजीराव पेशवे यांनी मराठ्यांची सत्ता विस्तार होण्यासाठी अपरिमित कष्ट केले.
. बाजीरावाची मनोवृत्ती हि छत्रपती शिवाजी महाराजांसारखी मराठी साम्राज्य विस्ताराची होती . छत्रपती शिवाजी महाराजांनंतर मराठ्यांची भूमिका स्वार्थाला चिटकून असणारीहोती असे दिसते आहे .
राज्याच्या हितापेक्षा वैयक्तिक स्वार्थ ज्याला त्याला जास्त वाटू लागला होता. सरदार मोठे झाले पण स्वराज्याने पछाडलेला बाजीराव पेशवा कायम कर्जात बुडालेला राहिला
बाजीराव पेशव्यात शिवाजी महाराजांनंतर राष्ट्रीय भावना होती, मोगल बादशाहीच्या मुळाशी घाव घातला तर त्याच्या फांद्या आपोआप पडतील असा त्याचा विश्वास होता . या भावनेच्या जोरावर . २० वर्षापर्यंत बाजीराव पेशवे यांनी मराठी राज्याचा विस्तार केला .
बाजीराव पेशवे यांची आयुर्मर्यादा जास्त असती तर कदाचित राज्याची बांधणी व्यवस्थित झाली असती
No comments:
Post a Comment