औंध संस्थान

 

औंध संस्थान

परशुराम त्र्यंबक किन्हईकर हे संभीजाराजे आणि राजारामाच्या काळात ख्यातनाम सेनानी आणि प्रशासकीय अधिकारी होते.

सध्याच्या सातारा जिल्ह्यात, जिल्हा मुख्यालयापासून सुमारे ४५ कि.मी.वर असलेल्या औंध या गावी इ.स. १६९९ ते १९४७ या काळात औंध या संस्थानाचे प्रमुख ठाणे होते. परशुराम त्र्यंबक किन्हईकर हे संभीजाराजे आणि राजारामाच्या काळात ख्यातनाम सेनानी आणि प्रशासकीय अधिकारी होते. परशुराम त्र्यंबक यांनी, मोगलांनी घेतलेल्या किल्ल्यांपकी अजिंक्यतारा, पन्हाळा आणि भूपाळगड हे किल्ले परत मराठा साम्राज्यात आणण्याची मोठी कामगिरी पार पाडली. या कामगिरीबद्दल छत्रपतींकडून १६९९ साली त्याला औंध आणि त्याच्या आसपासचा मुलूख जहागिरीत मिळाला.

राजारामाच्या मृत्यूनंतर ताराबाईला प्रशासकीय कामात आणि सनिकी कारवायांमध्ये परशुराम त्र्यंबक यांचा मोठा आधार होता. ताराबाईने त्यांना ‘सुभा लष्कर समशेर जंग’ हा किताब देऊन पुढे १७०१ साली पंतप्रतिनिधी या हुद्दय़ावर नियुक्त केले. पंतप्रतिनिधी हे पद पुढे वारसा हक्काने त्यांच्या घराण्यात चालले.
१८१९ साली पेशवाईच्या अस्तानंतर औंध, भोर, जत, फलटण ही जहागिरी राज्ये साताऱ्याच्या प्रशासनाखाली आली. पुढे १८३९ मध्ये एका पुरवणी तहाने सर्व सातारा जहागिऱ्या ब्रिटिशांच्या अधिपत्याखाली आल्या. १८४८ साली औंध हे ब्रिटिश संरक्षित, अंकित संस्थान झाले. औंध संस्थानात पुढे श्रीनिवासराव, परशुरामराव, गोपाळकृष्ण वगरेंची शासकीय कारकीर्द झाली.
भवानराव श्रीनिवास पंतप्रतिनिधी या औंधच्या शेवटच्या अधिकृत राजांची कारकीर्द (१९०९ ते १९४७) लोककल्याणकारी आणि संस्थानाला वैभवसंपन्न बनविणारी ठरली.

सुनीत पोतनीस
sunitpotnis@rediffmail.com