राजमाता जिजाऊ जन्म स्थान, सिंदखेड राजा, बुलढाणा

 

#VidarbhaDarshan - 

राजमाता जिजाऊ जन्म स्थान, सिंदखेड राजा, बुलढाणा

विदर्भाच्या काळ्या कसदार भूमीमधे अनेक वीर नर-नारी रत्नांची निर्मिती झाली. शिवरायांची जन्मदात्री जिजामाताही याच भूमीत जन्मल्या. विदर्भातील बुलढाणा जिल्ह्यातील सिंदखेड नावाचे गाव हीच जिजाऊंची जन्मभूमी. त्यांचा जन्म ज्या जाधव घराण्यात झाला. त्या घराण्याने आपल्या पराक्रमाने राजवैभव मिळविले व खर्या अर्थाने ते रयतेचे राजे झाले, म्हणून या गावाला सिंदखेडराजा हे नाव पडले. आज तालुक्याचे गाव असलेले सिंदखेडराजा प्राचीन काळी आलापूर या नावाने ओळखले जात असे. सिंधुरम नावाच्या राजाने हे खेडे वसविले म्हणून त्याचे नाव सिंदखेड पडले असे म्हणतात.

सिंदखेडकर राजे जाधवरावांच्या बखरीमध्ये बखरकार म्हणतो की, 'कदीम वस्ती आलापूर नंतर सिंदुराजा गौळी याने अलिकडे सिंदखेड वस्ती केली.' परंतु बखरकारांच्या या उल्लेखाशिवाय सिंदुराजाचा कोणताही पुरावा आढळत नाही. उपलब्ध पुअराव्यावरून सिंदखेडचे मूळ नाव सिद्धपूर किंवा सिद्धक्षेत्र हे असावे. सिंदखेड येथील जुन्या कागदपत्रांमधे सिध्दक्षेत्र, सिद्धपूर असा उल्लेख आढळतो. येथील निळकंठेश्वराच्या मंदिरामध्ये शके 1509 मधील शिलालेख कोरलेला आहे. त्यात 'परगणे शीधपूर' असा स्पष्ट उल्लेख आहे. त्याचप्रमाणे सिंदखेडचे प्रसिध्द संतकवी गोसावीनंदन यांच्या चरीत्रामधे "सिंदखेड स्थळ | सिध्दांचे केवळ | देखोनी तात्काळ | वास केला ||" असे या गावाचे वर्णन आहे. यावरुम या परिसरात अनेक सिध्द, योगी होऊन गेलेत म्हणुन 'सिध्दपूर' हे या गावाचे मूळ नाव असून त्याला कालांतराने 'सिध्दक्षेत्र' म्हटले गेले असावे व त्याच्र रुपांतर 'सिंदखेड' असे झाले असावे हे स्पष्ट होते. बुलढाणा गॅझेटीयरमध्ये सिंदीच्या झाडावरुन हे नाव या गावाला पडले असावे असा उल्लेख आहे. 'वर्र्हाडाचा इतिहास' लिहिणारे या.मा.काळे यांनाही तसेच वाटते. पण या परिसरात सिंदीची झाडे नाहीत, तसेच यापूर्वीही नव्हती. त्यामुळे हे म्हणणं खरे नाही.....!

अकबराच्या काळात व त्यानंतरी बरीच वर्षे सिंदखेड मेहेकर सरकाराखाली असल्याचे उल्लेख आढळतात. येथील नीलकंठेश्वर मंदीर, पुतळा, बारव, रामेश्वर मंदीर यासारख्या प्राचीन अवशेषांवरुन सिंदखेड हे बाराव्या शतकापासून अतिशय महत्वाचे स्थळ होते हे दिसून येते.