साडे तीनशे वर्षापूर्वी झाली इचलकरंजी संस्थानची स्थापना …..भाग ९

 साडे तीनशे वर्षापूर्वी झाली इचलकरंजी संस्थानची स्थापना …..

पोस्तसांभार : संजय खूळ

भाग ९

करविरकरांच्या पाच हजार सैनिकांनी इचलकरंजीवर केली अशी चाल

करविरकरांना इचलकरंजी संस्थानाला पेशव्याकडून होणारी मदत पाहवत नव्हते. त्यामुळे ते कोणत्या ना कोणत्या खुरापती नेहमी करत होते. दुसरे नारायण वेंकटेश हे 1827 रोजी मरण पावले. त्यांना व्यंकटराव व केशवराव अशी दोन मुले, तर कृष्णाबाई, मंनाबाई, सुंदराबाई, यमुनाबाई आणि वारणाबाई अशा पाच मुली होत्या. सांगलीच्या पटवर्धनांचा आणि इचलकरंजीकरांचा सख्यसंबंध होऊनही उभय कुलांची सोयरीक झाली नव्हती. दुसरे नारायण वेंकटेश यांनी नवीन पद्धत सुरू केली. आपल्या पाचही मुली सांगलीकरांना दिल्या. पाचवी मुलगी वारणाबाई”गिरीजाबाई” या नावाने प्रसिद्ध झाल्या. दुसरे व्यंकटराव नारायण यांच्या निधनानंतर थोरले पुत्र तिसरे व्यंकटराव नारायण ऊर्फ व्यंकटराव रावसाहेब गादीवर आले. याला इंग्रज सरकारकडून फारसा अडथळा झाला नाही. पण करवीरकर बुवासाहेब यांनी जोरदार विरोध केला.

याबाबत त्यांनी इंग्रजांना पत्र लिहिले.

इचलकरंजी संस्थान खालसा करावे इचलकरंजी संस्थाने आपल्या ताब्यातील आहे. दुसरे व्यंकटराव नारायण यांच्या नंतर त्यांच्या मुलाकडे संस्थान असावे, की करवीरकरांत खालसा करावे हे अधिकार आमच्याकडे आहेत. त्यामुळे करवीरकर सरकारांमध्ये इचलकरंजी संस्थान खालसा करावे अशी मागणी इंग्रजी सरकारकडे करण्यात आली. सरकारने पेशवाई कारकिर्दीपासून दप्तराचे दाखले तपासले आणि इचलकरंजी संस्थान खालसा करता येणार नाही, असे कळवले. त्यानंतर बुवासाहेबांनी आपली ताकत दाखवून इचलकरंजी संस्थान ताब्यात घेण्याची तयारी केली. सैनिकांच्या जोरावर इचलकरंजीकर व कागलकरांवर हल्ल्याचा निर्णय घेतला. 30 डिसेंबर 1825 या दोन संस्थांवर हल्ला न करण्याचा तह करवीरकरांबरोबर झाला असतानाही युद्धाचा निर्णय घेण्यात आला. इंग्रजी सरकारने या हल्ल्यास विरोध केला असतानाही करवीरकर स्वार, पायदळ व तोफ आदी सामान घेऊन स्वारीस निघाले. 10 हजार प्यादे व 4 हजार स्वार या मध्ये होते. या फौजेने कागलकर व भाऊमहाराज यांच्या गावात ठाणी वसविली आणि चिंचणीकर पटवर्धन यांचे भोज, एकसंबा आदी गावे लुटली.

शिरढोण आणि टाकवडे येथे 5 हजार सैनीक

स्वारीचा मुख्य उद्देश इचलकरंजी संस्थान काबीज करण्याचा होता. निम्मि फौज घेऊन बुवासाहेब महाराज इचलकरंजी इकडे आले.निम्मी फौज आजाऱ्याकडे रवाना झाली. आजऱ्याकडे गेलेल्या फौजेने मतिवडे, अर्जुनी, शिपूर, मडिलगे, खेड, भादवण, या गावात लुटालूट केली. इचलकरंजी कडे आलेल्या फौजेने शिरढोन,लाट,रांगोळी व शिरदवाड ही ठाणी घेतली. आजरे व इचलकरंजी ही दोन ठाणी वगळता करवीरकरांनी सर्व संस्थान घेतले होते.तोफखानासह 5 हजार सैन्य शिरढोण आणि टाकवडे याठिकाणी उतरले होते. हे सैन्य दररोज इचलकरंजीवर चाल करून येत होते. झटापट होऊन अनेकजन जखमी होत होते. जर बुवा साहेबांनी इचलकरंजीवर स्वारी केलीच, तर त्याचे निवारण करण्यासाठी फौजही जमा केली होती. आपले कुटुंबीय सुरक्षित राहावे यासाठी त्यांनी सर्वांना सांगलीकर पटवर्धनांच्या हद्दीतील हरिपूर गावात पाठविले होते.

इलाखा प्रकरण तह

चिंतामणराव आप्पासाहेब सांगलीकर आणि गोपाळराव रावसाहेब जमखंडीकर यांनी इचलकरंजी फौज पाठविली होती. व्यंकटराव रावसाहेबांनी इंग्रजी सरकारला पत्र लिहून संस्थान वाचवावे अशी विनंती केली। धारवाडचे सर कलेक्टर निसंबेट यांनी करवीरकरांची कानउघडणी केली. तरीही करवीरकरांनी आपला मनोदय न बदलल्यामुळे निसंबेटसाहेब सप्टेंबर 1827 मध्ये कोल्हापूर कडे सैन्य घेऊन निघाले. करवीरकरांनी इंग्रजी सरकारची लढाई करण्याचे टाळले. निसंबेटसाहेब यांनी सर्व विकारांवर आपले वर्चस्व ठेवण्यासाठी 2 ऑक्टोंबर 1827 मध्ये तह केला आणि ते धारवाडला गेले. याच वेळी इचलकरंजीकर यांच्या बाजूने इलाखा प्रकरण झाले.व्यंकटराव साहेबराव यांचे 16 फेब्रुवारी 1838 मध्ये निधन झाले. त्यानंतर त्यांचे धाकटे बंधू केशवराव तात्यासाहेब गादीवर आले.मात्र करविरकरांनी पुन्हा टाबेड्राईचे प्रकरण उकरून काढे. इंग्रज सरकारच्या सांगण्यावरून करवीरकरांची ताबेदारी 1847 मध्ये त्यांनी काही अटींसह नाईलाजाने मानावे लागले. (क्रमशा)