मराठेशाहीतील वाठार निंबाळकर घराणे भाग ५

 मराठेशाहीतील वाठार निंबाळकर घराणे

पोस्तसांभार :: सुरेश नारायण शिंदे

भाग ५

कुशाजींच्या नऊ मुलांचा संक्षिप्त इतिहास -

१) व्यकंटराव कुशाजी नाईक निंबाळकर

हे त्यांचे जेष्ठ पुत्र शिंदे सरकारच्या पदरी होते व त्यांची कर्तबगारी कुशाजींच्या हयातीतच सुरू झाली होती. महादजी शिंदे सरकार यांचे त्यांच्याशी अतिशय जवळच संबंध असल्यामुळे वाठारच्या जहागीरत आलेल्या समस्या सोडविण्यासाठी नेहमीच महत्त्वाची सहकार्य असायचे. व्यंकटराव शुर लढवय्ये असल्याने शिंदे सरकारच्या मोहिमेत अग्रणी असत. गहुदरच्या लढाईत लढताना त्यांना इ.स.१७८१ मधे वीरमरण आले. शिंदे सरकारच्या कामास व्यंकटराव कामी आल्याने महादजी शिंदे यांचा दत्तकपुत्र असलेल्या दौलतरावांनी त्यांचा मुलगा खंडेराव नाईक निंबाळकरांना भुसावळ हे वार्षिक दोन हजार रुपये उत्पन्न असलेले व खानदेशातील महालाची जहागीरी इ.स.१७९८ साली पहिल्यांदा दिली. कुशाजीचा नातू म्हणजे व्यंकटरावाचा जेष्ठ मुलगा खंडेराव यांच्या कालखंडात वाठार येथे नाणी पाडण्याची टंकसाळ होती ती बंद करण्याचा आदेश सरकारकडून इ.स.१८३० मधे आल्यामुळे टंकसाळ बंद करावी लागली.

२) धारराव कुशाजी - हे देखील शिंदे सरकारच्या पदरी मोठ्या हुध्द्यावर होते. ते इ.स.१८०१ मधे निधन पावले.

३) हैबतराव कुशाजी - हे देखील शिंदे सरकारच्या पदरी होते. काही काळ लष्करी पेशा करून ते नंतर वाठार येथे मोकादमी करीत होते. त्यांचा मृत्यू इ.स.१८०९ मधे वाठार मुक्कामी झाला.

४) आनंदराव कुशाजी - हे फार मोठे कर्तबगार पुरूष होते त्यामुळे निंबाळकर घराण्याचे नेतृत्व त्यांच्याकडे आले. शिंदे सरकारच्या लष्करात सरंजामी सरदार होते. दौलतराव शिंदेंनी त्यांना नासिराबाद परगण्यातील मौजे नेरी व मुरारखेडी ही दोन्ही गावे इ.स.१८०९ मधे जहागीर म्हणून दिली होती. यांच्या कालखंडात नागपुर, भुसावळ, यावल, लष्कर, ग्वाल्हेर, पुणे, सातारा, ब-हाणपूर, इत्यादी ठिकाणी निंबाळकरांच्या हालचाली व घडामोडी होत होत्या. आनंदरावांच्या कारर्कीदीत सर्वात महत्त्वाची घटना घडली ती म्हणजे फलटणकर व वाठारकर यांच्या विभक्तपणापासून 'नाईक' मानाची ही पदवी वाठारकर निंबाळकर यांची लोप झाली होती ती ह्या घराण्यातील पुरुषांच्या नावापुढे लावण्याची परवानगी पेशवे, शिंदे, होळकर, नागपूरकर व कोल्हापूरकर यांच्या दरबारातून मिळाली. म्हाकोजीराव, कुशाजीराव व व्यंकटराव यांच्या मृत्यूपर्यंत वाठारकर निंबाळकर घराण्यातील पुरुषांच्या नावापुढे 'मोकादम' 'देशमुख' व 'पाटील' हे किताब सरकारी कागदपत्रात लावले जायचे ते जाऊन 'नाईक' हा लावला जाऊ लागला. आनंदराव नाईक निंबाळकर इ.स.१८०७ मधील सोमवार श्रावण शु || १५ रोजी वाठार मुक्कामी निधन पावले.