मराठेशाहीतील वाठार निंबाळकर घराणे
पोस्तसांभार :: सुरेश नारायण शिंदे
भाग ४
कुशाजींचा तिसरा मुलगा हैबतराव यांचा वाडा थोरले वेशीनजीक असून त्यात कै. व्यंकटरावाची पत्नि हरीबाईसाहेब यांनी आपले खासगत प्रभु श्रीरामाची स्थापना करून मंदिर ,सभामंडप व एक नवीन विहीर देखील बांधली. हे मंदिर उत्तर वेशीतून प्रवेश केल्यावर उजव्या बाजूला पूर्वाभिमुखी असून चौहोबाजूने भव्य पडझड झालेली तटबंदी आहे. मध्यभागी सुरेख श्रीराम मंदिर आहे. मंदिराच्या उजव्या बाजूला म्हणजेच उत्तरेस पूर्व - पश्चिम घडीव दगडी बांधकामातील सुंदर पायविहिर आहे. श्रीराम मंदिराचा सभामंडप नक्षीदार सागवानी खांबावर आच्छादलेला असून दोन खांबा दरम्यान कलाकुसर केलेल्या कमानीची रचना तत्कालीन उच्च अभिरुची जाणीव करुन देते. गर्भगृह तीनचार फूट उंचीवर असून भूपृष्ठाच्या दगडी फरसबंदीच्या मध्यवर्ती ठिकाणी दोन शिलालेख आहेत. श्रीरामसीता यांचे मनोभावे दर्शन घेऊन परत फिरताना एक जाणीव होती ती म्हणजे श्रीराम मंदिर परिसर हा भक्तांच्या वावराविना राहिला आहे. सभामंडपाच्या बाहेरील बाजूला वरच्या भागात तत्कालीन चित्रकला केलेली भक्तांचे मन मोहित करतात. आज देखील त्या अप्रतिम चित्रांनी मन सुखावते तर दोनशे वर्षापूर्वी काय वैभव असेल ?
त्यानंतर समायिक वाड्याच्या डाव्या बाजूस असलेल्या पडझड झालेल्या एका वाड्याचे दर्शन होते तर कुशाजींच्या समायिक वाड्याची पश्चिमेकडील मधल्या बुरूजांच्या तळाशी असलेली लहान दुसरा एकमेव चोर रस्ता असल्याचे दिसून आले. हा रस्ता संकटकाळात बाहेर पडण्यासाठी किंवा नोकरांच्या ये जा करण्यासाठी असावा. आता आम्ही मुख्य वाड्याच्या पूर्वेकडील तटबंदीकडे गेलो असताना समोरच्या बाजूला दोन नामशेष झाल्याचे अवशेष पाहत होतो तेव्हा तेथील स्थानिक असलेले श्री रोकडे नावाचे गृहस्थ भेटले. ते मला घेऊन नाईक निंबाळकर यांच्या एका वाड्यात घेऊन गेले. हा अतिशय सुंदर वाडा समायिक वाड्याच्या पूर्वेस उत्तराभिमुख आहे. आजूबाजूचा परिसरात सुंदर बागकाम केलेले आहे. ह्या वाड्याचे मालक श्री.जितेंद्रराव कृष्णराव नाईक निंबाळकर यांची भेट रोकडे यांनी करुन दिली. त्यांनी सांगितले की ते कुशाजींच्या पाचव्या मुलाचा वंशविस्तार आहे. म्हणजे श्री. जितेंद्रराव हे कुशाजींच्या चिटकोजीराव यांचे वारसदार होते. त्यांचा वाडा अतिशय प्रशस्त व सुंदर असून त्यांनी मेहनतीने आपला गौरवशाली वारसा सांभाळून ठेवल्याचे पाहून समाधान वाटते. श्री. जितेंद्रराव व कुटुंबियांनी कुशाजीराव यांच्या वाड्याचे अंतर्गत व बाहेरील बाजूने संवर्धन काम मोठ्या प्रमाणात सुरू केल्याचे दिसून आले. नैऋत्य व ईशान्य दिशेला असलेल्या दोन्ही बुरूजांचे नुतनीकरण करून पुरातन वैभव सांभाळण्याचे अतिशय खर्चाचे काम केले आहे. तसेच तटबंदीवर कोणतेही झुडुप किंवा गवत ठेवलेले नाही. याच वाड्याच्या उजव्या बाजूस पूर्वाभिमुख दोन शेजारी शेजारी समाधिस्थळ असून या दोन्ही मधे देखील उत्तरेस पन्हळी असलेल्या शिवपिंडी आहे. येथे चुन्याच्या घाण्याचे भले मोठे दगडी चाक असून या सर्व वाड्यांच्या निर्मितीत याचे मोठे योगदान असणार हे सांगण्यासाठी जोतिष्याची नक्कीच गरज नाही. कुशाजी संताजी नाईक निंबाळकर यांचे वृध्दापकाळाने इ.स.१८०४ -५ दरम्यान निधन झाले. ते आणि त्यांची पत्नि मैनाबाई स्मृती प्रित्यर्थ वाठार येथे छत्र्या उभारलेल्या होत्या, त्या ह्याच असाव्यात असे वाटते.
तेथील समाधिंचे दर्शन घेऊन पुढे निघालो तर पाठीमागे दोनतीन काहीसे क्षतिग्रस्त वाडे आपले तत्कालीन वैभव सांभाळताना दिसले परंतु ऊन, वारा व पाऊस यांचाशी संघर्ष करताना हतबल असल्याचे दिसले. मुख्य वाड्याचे पाठीमागे देखणे पूर्वाभिमुखी श्री विठ्ठल मंदिरात जाऊन दर्शन घेतले. याच मंदिराच्या पाठीमागे काही अंतरावर तत्कालीन कुशाजींच्या एका मुलाचा पूर्वाभिमुखी सहा भव्य बुरूजांचा देखणा वाडा असून निवासी वापर नसल्यामुळे परिसरात झाडे झुडुपे वाढली आहेत. मुख्य प्रवेशद्वाराचे बाजूचे दोन्ही बुरूज व यांच्या दरम्यान दुमजली असलेले प्रवेशद्वार मन मोहित करते.नाईक निंबाळकरांच्या कलासक्त जीवनशैलीचा परिचय करून देण्यास हे पुरेसे आहे.
कुशाजींनी जमिनी बागाइत होण्यासाठी सुमारे दहा ते पंधरा हजार रुपये प्रत्येक विहिरीसाठी खर्च करून साधारणतः साठ विहिरी निर्माण केल्या होत्या, त्यापैकी बहुतेक विहिरींवर एकाच वेळी ४ ते ६ मोटा चालायच्या. वाठारकर निंबाळकरांच्या पदरी हत्ती, उंट, पालख्या, मेणे व अनेक देखणे घोडे होते. सिबंदी स्वारासाठी घोडे व मोठी पागा होती.
No comments:
Post a Comment