सरसेनापती प्रतापराव गुजर….. यांच्या आखणीतील एक सर्जिकल स्ट्राइक भाग १

 

सरसेनापती प्रतापराव गुजर…..

यांच्या आखणीतील एक सर्जिकल स्ट्राइक

भाग १

हिंदवी स्वराज्याच्या काळजावर खोलवर झालेली जखम म्हणजे औरंगजेबाचा सरदार मिरजाराजे जयसिंग व छत्रपती शिवराय यांच्यातील तह. या तहानुसार स्वराज्यातील २३ किल्ले व त्या बरोबर ४ लक्ष होन वार्षिक उत्पन्नाचा मलुक मोघलांना देण्यात आले. (शि.प.सा.सं – १०६४) सभासद बखरीतील उल्लेख – सत्ताविस किल्ले तांब्रास दिले. पण काहीच काळात मोघल व मराठे यांच्यातील तहाला वणवा लागला. महाराजांनी लागलीच मोघलांना तहात दिलेले आपले किल्ले परत घेण्याचा तगादा सुरू केला.

कोकणात उतरण्याचे दक्षिणेकडील द्वार म्हणजे पन्हाळा किल्ला घेण्याच्या प्रयत्नात असताना सरसेनापती नेतोजी पालकर यांच्याकडून कसूर झाला. महाराजांनी त्यांना सरनोबत पदावरुन दूर करुन राजगडाचे सरनौबत कुडतोजी गुजर यांना प्रतापराव हे नाव देऊन सरनौबती देऊन गौरविले.

उंबराणीची लढाई..

शके १५९५ प्रमादी संवत्सरे चैत्र शुद्ध प्रतिपदेला राजश्री राहीईरीहून पनाल्यास गेले तेच मासी बहलोल खान यांसी व प्रतापराव व आनंद राव यासी लढाई जाहाली विज्या पुरा जवळ फत्ते जाली येक हती पाडाव जाला. (जेधे शकावली)

प्रतापराव यास हुकूम करुन आणविले आणि हुकुम केला की, ” विजापुरचा बेलोलखान येवढा वळवळ बहूत करीत आहे. त्यास मारुन फते करणे.” म्हणोन आज्ञा करून लष्कर नवाबावरी रवाना केले. त्यांनी जाऊन उंबराणीस नवाबास गांठिले. चौतर्फा राजियाचे फौजेने कोंडून उभा केला. युद्धही थोर जाहले. (सभासद बखर)

विजापुरी सरदार अब्दुल करीम बहलोलखान हा बारा हजार स्वार घेऊन स्वराज्यावर चाल करुन आला. ही वार्ता महाराज्यांस समजताच महाराजांनी सरसेनापती प्रतापराव गुजर यांस बेलोलखानावर रवाना केले. बेलोलखानाचे सैन्य व प्रतापराव यांच्या सैन्याची भेट उंबराणीस झाली. मराठ्यांनी बेलोलखानाच्या सैन्याची केलेली वाताहात कथन करताना, कवी परमानंद आपल्या पर्णालपर्वतग्रहणाख्यान ह्या काव्यात सांगतात,

उम्राणी गावाजवळ येताच त्याला (बेलोलखानास ) पत्र आले की, सर्जाखानासोबत मुजाफर मलीक हा सैन्यासह रांंगणे किल्ल्याच्या आसपास आहे. त्याला आपल्या बाजूला वश करुन घ्यावे. तसेच सिद्धी मसूद, कर्नेलचा अब्दुलअजीज, नळदुर्गाच्या अलिकडील खिदिरखान (याला पणि म्हणतात) हे तिन सेनापती आहेत. इतर सैन्य मदतीला मिळविण्यासाठी ह्या तीन सेनापतींनी दिलेरखानास भेटून सैन्य मागावे. अशाप्रकारे सर्वांनी एकत्र येऊन शिवाजी याला युक्तीने जिंकावे.

वरील सर्व योजना छत्रपती शिवाजी महाराज्यांस समजताच, शिवरायांनी आपल्या प्रतापराव, आनंदराव या सेनापतिंना बोलावून त्यांना सर्व डाव समजाविला. जो पर्यंत बहलोलखान स्वतःच्या थोड्याफार सैन्यासह जवळच आहे तोपर्यंत त्याला एकट्याला गाठावे व जोरदार हल्ला करावा. महाराजांची आज्ञा घेऊन सेनापती निघाले. (ह्या वेळी प्रतापरावांसोबत आनंदराव, सिद्धी हिलालखान,विठोजी शिंदे, कृष्णाजी भास्कर, विठ्ठल पिलद्या उर्फ पिलदेव, विसो बल्लाळ हे साथीदार होते.)

(सिद्धी हिलाल हा मुस्लिम अधिकारी असून तो कधी महाराजांकडे तर कधी अदिलशाहीत येऊन जाऊन होता. मालोजी राजे यांचा भाऊ विठोजी राजे भोसले, यांचा द्वितीय पुत्र खेळोजी राजे भोसले यांचा सिद्धी हिलाल हा क्रितपुत्र होता. क्रितपुत्र म्हणजे विकत घेतलेला गुलाम पण स्वतःच्या मुलासारखा वाढविलेला. )

रातोरात सर्वजण शत्रूच्या जलाशया (तलाव) जवळ आले. नंतर योग्य संधी पाहून शत्रूच्या चहू बाजूंस पसरले. दुरून चहू दिशांस खूप सैन्य दिसू लागले. मग सर्वांनी जलाशयास वेढा घातला. सिद्धी हिलाल हे तेथे अघाडीवर होते. तेथून जवळपास एक कोसावर विठोजी शिंदे होते. कृष्णाजी भास्कर आणि विठ्ठल पिलदेव हे शत्रूच्या दोन्हीही बाजूला नजर रोखून होते. विसो बल्लाळ मात्र घिरट्या घालत होते. आत्ता पर्यंत आपण मराठ्यांच्या चक्रव्यूहात आडकल्याची शंका देखिल बेलोलखानाच्या फौजेस आलेली न्हवती.