यादव

 पोस्तसांभार :शंतनू जाधव 

महाराष्ट्रात मराठा चालुक्य साम्राज्याचे वर्चस्व होते, तेव्हा

यादव हे चालुक्यांचे सामंत होते.

चालुक्यांच्या सामर्थ्याचा ऱ्हास झाल्यानंतर यादव राजा भिल्लम पंचम याने ११८५ मध्ये देवगिरीला राजधानी बनवून स्वत: ला स्वतंत्र घोषित केले आणि महाराष्ट्रावर यादव साम्राज्याचे वर्चस्व प्रस्थापित केले. यादवांचे राज्य नर्मदा नदीपासून तुंगभद्रा नदीपर्यंत विस्तारले.

देवगिरीचे यादव हे भगवान श्री कृष्णजींचे थेट वंशज होते, याचे पुरावे आम्हाला यादवांच्या शिलालेखातून मिळतात आणि चातुर्वर्ग चिंतामणी नावाच्या पुस्तकाच्या राजप्रस्थीत हे पुस्तक १२६० मध्ये हेमाद्रीपंत नावाच्या प्रदानाने लिहिले होते. #रामचंद्र_यादव यांचे प्रमुख. यादव साम्राज्याच्या काळात बांधलेल्या मंदिरांना हेमाडपंथी महाराष्ट्री शैलीची मंदिरे म्हणतात. या हेमाडपंथी महाराष्ट्रीय शैलीचे जनक हेमाद्री पंडित देखील आहेत, ज्यांनी या शैलीला आपले नाव दिले.

हेमाद्री पंडित यांनी दोन विभाग असलेल्या राजप्रस्थीत यादव घराण्याची संपूर्ण वंशावळ दिली आहे. पहिल्या विभागात, श्रीमन्नारायण_ब्रह्मदेव_रूषी_अत्री पासूनते देव श्री कृष्ण पर्यंतचा वंश देण्यात आला आहे. आणि दुसऱ्या विभागात देव श्रीकृष्णापासून देवगिरीच्या यादवांपर्यंतचा वंश देण्यात आला आहे. ही वंशावळ खूप मोठी आहे, आम्ही त्यातून काही महत्त्वाच्या राजांची नावे देतो.

दृढप्रहार

सेनचंद्र I

राजगोविंद

धडियाप्पा

भिल्लम पंचम

वेसुगी प्रथम

जैत्रपाल I

सिंघणदेव II

कृष्णदेव

महादेव

रामदेव

शंकरदेव

ही काही प्रमुख राजांची नावे आहेत. मथुरेतील सर्व यादव भगवान कृष्णजींसोबत द्वारकेला आले आणि नंतर जेव्हा द्वारका समुद्राच्या पाण्यात बुडाली, उर्वरित यादव नाशिक, महाराष्ट्रात आले, तेव्हा #द्रिधप्रहारदेव याने नाशिकच्या चंद्रदित्यपुरला राजधानी केली; चंद्रादित्यपूर आज चंदुर म्हणून ओळखले जाते. नंतर सेनचंद्र यांनी ८६० मध्ये चंद्रादित्यपूरहून राजधानी नाशिकमध्ये श्रीनगरला हलवली.

राजा #राजगोविंद_यादव यांनी राजधानी श्रीनगर मध्ये भगवान महादेवाचे भव्य मंदिर बांधले, जे #गोंदेश्वर_महादेव म्हणून ओळखले जाते. मध्यभागी मुख्य महादेवाचे मंदिर आहे आणि चार दिशांमध्ये भगवान विष्णू, सूर्यदेव, गणेश आणि माता भगवती यांचे मंदिर आहे. हे मंदिर आजही नाशिकच्या सिन्नरमध्ये आहे आणि सिन्नरची शान वाढवत आहे.

११८५ मध्ये राजा भिल्लमदेव पंचमने राजधानी श्रीनगरहून नाशिकला देवगिरीला हलवली. ज्याला आज दौलताबाद म्हणतात जे महाराष्ट्रातील संभाजीनगर (औरंगाबाद) जिल्ह्यात आहे. राजा भिल्लमदेव पंचमने स्वत: ला स्वतंत्र घोषित करून, देवगिरीसह चालुक्यांचे वर्चस्व नाकारून आपली मुख्य राजधानी म्हणून महाराष्ट्र आणि उत्तर कर्नाटकवर आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले.

भिल्लमदेव पंचम, जैत्रपाल प्रथमने राज्याचा विस्तार केला, त्याच्यानंतर सिंहदेव द्वितीयाने राज्य ताब्यात घेतले, त्याने शिखर शिंगणापूरचे महादेव मंदिर बांधले, त्यानंतर त्या गावाचे नाव सिंघनापूर होते, नंतर ते अपभ्रंश शिंगणापूर झाले.

#रामचंद्र_यादव यांच्या काळात, देवगिरीवर विदेशी इस्लामी आक्रमक अलाउद्दीन खिलजीने हल्ला केला आणि त्याने रामचंद्र यादवचा पराभव केला. त्याने देवगिरी काबीज केली.

खिलजी नंतर, रामचंद्र यादव यांचे जावई हरिपालदेव यांनी देवगिरीला मुक्त करण्याचा प्रयत्नं केला पण त्यात ते अयशस्वी झाले, त्यांना मुस्लिमांनी पकडले आणि इस्लाम स्वीकारण्यास सांगितले पण त्यांनी इस्लाम स्वीकारला नाही, म्हणून त्यांची हात्या केली.

नंतर उर्वरित यादवांना देवगिरी येथून पळून जावे लागले आणि ते सर्व आजच्या महाराष्ट्रातील विदर्भ प्रांतातील बुलढाणा जिल्ह्यात स्थायिक झाले, जिथे ते अपभ्रंश यादवचे जाधव होते. रामचंद्र यादव यांचा मुलगा शंकरदेव - गोविंददेव - ठाकूरजी - भुकनदेव - भूतजी - अचलोजी विठ्ठलदेव - लखुजीराजे जाधव जे छत्रपती शिवाजी महाराजांची आई जिजामाता यांचे वडील होते. #लखुजीराजे जाधवराव हे देवगिरीच्या यादवांचे थेट वंशज होते.

यूपी बिहारचे अहिर देवगिरीच्या यादवांना अहिर म्हणून घोषित करत आहेत. पण देवगिरीच्या यादवांचा उत्तर प्रदेश बिहारच्या अहिरोशी काही संबंध नाही. देवगिरीचे यादव क्षत्रिय मराठा होते, त्यांची राज्य भाषा मराठी होती, त्यांच्या शिलालेखात ते स्वतःला क्षत्रिय मराठा म्हणवतात. हेमाद्री पंडित यांनी देवगिरीच्या यादवांना क्षत्रिय मराठा म्हटले आहे.

देवगिरीच्या यादवांचे वंशज लखुजीराजे जाधवराव हे सुद्धा क्षत्रिय मराठा होते. लखोजीराजे जाधव यांचे वंशज जे आज बुलढाण्यात आहेत त्यांच्या चार शाखा आहेत, ते सुद्धा क्षत्रिय मराठा आहेत.

पहिली गोष्ट समजली पाहिजे की यादव ही जात नाही तर कुळ आहे. यादव हा चंद्रवंशी क्षत्रियांचा सर्वात मोठा कुळ आहे, ज्यामध्ये देव श्री कृष्ण यांनी अवतार घेतला आणि यदु राजामुळे या कुलाला यदुकुळ म्हणू लागले आणि नंतर त्याचे परिवर्तन यादव आणि आता जाधव झाले.