शाहूंच्या वाढत्या वयाचा विचार करता शाहूंचा विवाह करण गरजेचं होतं पण औरंगजेबा नी लग्नासाठी मुस्लिम सरदारांच्या मुलींची पाहिलेली स्थळ येसूराणी यांना मान्य न्हवती.सर्व मराठा सरदार घाबरले होते,कैदेत असल्यामुळे औरंगजेब हट्टाला पेटला तर शाहू राजांचा जबरदस्ती विवाह करू शकत होता.
येसूबाईंनी मात्र झीनत आणि झुल्फिकारखानाच्या मदतीने बादशहाच्या दरबारात अर्ज केला आणि त्यांना सुचवलं की, 'शाहू हिंदू आहेत आणि धर्म शास्त्र नुसार लग्न आपल्या धर्मात होत त्यामुळे शाहूंचा विवाह मुस्लिम मुलीशी लावून शाहूंचा धर्म बाटवू नये'.
औरंगजेबान शाहूंच्या लग्नाचा विषय येसूबाई यांच्यावर सोपवून दिला.पण औरंगजेबाच्या डोक्यात मात्र अर्जातील 'शाहूंचा धर्म बाटेल' या विषयावर विचारचक्र फिरू लागल.
औरंगजेबाच्या छावणीत आणि त्याची मनसब स्वीकारलेली हजारो मराठे होते,त्यात काही मातब्बर घराण्यातील लोक सुद्धा वतन आणि जहागिरी साठी आपली तलवार गाजवत होते.त्यातच कण्हेर च्या शिंदे घराण्यातील सावित्रीबाई यांच्याशी शाहूंचा विवाह झाला.नंतर शाहूंचा दुसरा विवाह करण्याचा अर्ज औरंगजेबा पाठवला.औरंगजेबाने तो मान्य केला.शाहूंच्या पहिल्या लग्नावेळी औरंगजेब त्याच्या राजकीय चालींमध्ये व्यस्त होता त्याला लग्न कार्यात सहभागी होता आलं न्हवत पण या वेळी तो स्वतः शाहूंच्या लग्नासाठी उत्सुक होता,हजर राहणार होता.
जोत्याजी केसरकर आणि येसूबाईंनी एक स्थळ बघितलं होत.औरंगजेबाच्या सेनेत कित्येक वर्षे भोसले घराण्याशी संबंध असलेले रुस्तुमराव जाधवराव यांची कन्या अंबिकाबाई हिची निवड येसूबाईंनी केली होती.
शाहू राजे म्हणजे औरंगजेबाच्या नातवाच्या वयाचे होते त्यात शाहूंच्या शांत वागणुकीमुळे त्यानी शाहूंच्या लग्नाची जबादारी स्वतःवर घेतली.शेडगावकर भोसल्यांच्या बखरी नुसार औरंगजेबाने सात बिघ्याचा मांडव शाहूंच्या लग्नासाठी सजवला होता.आपल्या शहजादयाच लग्न असल्यासारखं तो लक्ष देत होता.तो स्वतः लग्नाला हजर होता.औरंगजेबान एक लाख रुपये शाहूंच्या लग्नावर खर्च करत मोठया उत्साहात लग्न कार्य पार पाडलं होत.लग्न पार पडलं खरं पण लग्नानंतर एक संकट येसूबाई आणि शाहूंच्या समोर आ वासून उभं राहिलं.औरंगजेबाने शाहू आणि नवीन नवरीला तोंड दाखवायला बोलावलं होतं.पूर्वीच्या काळी हिंदू मुली,महिला किंवा नवविवाहिता ह्या दुसऱ्या धर्मातील लोकांसमोर आशा साज श्रुंगार अवस्थेत जात नसत,त्यात औरंगजेब म्हणजे मोठा लहरी होता.काही गैर वर्तन केलं तर नवरी बाटेल.मोठा पेच प्रसंग येसूबाईंवर ओढवला होता.जर नवरी दाखवली नाही तर औरंगजेब नाराज होणार होता आणि औरंगजेब नाराज होऊन चालणार न्हवत.सगळे काळजीत होते.सर्व जवळची मंडळी,नोकर वर्ग शाहूंच्या लग्नामुळ खुश होता तो आज तोंड पाडून पुढं काय होईल याचा विचार करत होते.येसूबाई आपल्या तंबूत ह्या संकटातुन सुटण्याचा मार्ग काय असेल यावर विचार करत असताना अंबिकाबाई आणि त्यांच्या सोबत जाधवराव यांनी काही दासी पाठराखण म्हणून पाठवल्या होत्या त्या तंबूत आल्या.त्यात एक दासी होती अंबिकाबाई यांच्याच वयाची,तश्याच बांध्याची आणि तेजस्वी सुद्धा होती.येसूबाईंनी तिला शाहूंची नवरी बनवून औरंगजेबाच्या समोर पाठवायचं ठरवलं.पूर्वी जेव्हा एखाद्या जहागीरदार,देशमुख,राजे यांच्या मुलीच लग्न केलं जायचं तेव्हा तिच्या सोबत काही दासी पाठवल्या जाई,त्या नवीन नवरीला कामाचा त्रास होऊ नये म्हणून खास माहेरहून अशा दासी पाठवायची प्रथा होती.या दासी शेवटपर्यंत सोबत राहायच्या या दासी म्हणून आलेल्या मुलींची लग्न त्या राजाच्या दासीपुत्रांसोबत केला जायचा.दासीच्या सोबत शरीर संबंध त्यावेळी सर्वमान्य होते.तर काही राजे स्वतःची कामवासना शमवण्यासाठी या दासीचा वापर करायचे त्यांच्या पासून झालेल्या मुलांना स्वतःच नाव द्यायचे पण त्यांना इतर राजकुमारांसारखे अधिकार मात्र मिळत नसायचे. जाधवरावांनी पाठवलेल्या त्या दासीच नाव होत बिरुबाई.या बिरुबाईला भरजरी वस्त्र,मौल्यवान दागिने घालून तिचा साज शृंगार केला,नवीन नावरीसारखी तिची आदब ठेवत तिला दुसऱ्या दिवशी औरंगजेबाच्या दरबारात औरंगजेबाला दाखवण्यासाठी नेलं.
औरंगजेब खुश झाला.तो शाहूंना नातवासारख मानत होता.त्यामुळे त्यांनी एका मांडीवर शाहू आणि एका मांडीवर बिरुबाईला बसवून आशिर्वाद दिले.दोघांना कपडे,दागिने देऊन त्यांचा योग्य सत्कार केला.सोबतच अक्कलकोट,सुपा,इंदापूर,बारामती आणि नेवासा ह्या पाच सुभ्याची जहागिरी आणि सरदेशमुखी बिरुबाईला भेट दिली.शाहू राजानं कडे ह्या सनदा सोपवल्या शिवाय काही महत्वाचे सरदार शाहूंच्या सोबत कायमचे दिले त्यात निंबाळकर,घोरपडे,झुंजारराव घाटगे, म्हसवडचे माने,दफळे हुलजतकर अशी मातब्बर माणसं शाहूंच्या सोबत दिली.
इतिहास जर पहिला तर शाहू राजे यांची एकूण चार लग्न झाली होती.कैदेत दोन आणि नंतर दोन.शाहू राजांची पहिली पत्नी ही ह्या शिंदे घराण्यातील सावित्रीबाई, दुसऱ्या पत्नी रुस्तुमराव जाधवराव यांच्या कन्या अंबिकाबाई पण अंबिकाबाई कैदेत असतानाच आजारपणात त्यांचं निधन झाल्याचे काही संदर्भ उपलब्द आहेत.तिसऱ्या पत्नी सोनाजी मोहिते हंबीरराव यांच्या कन्या सगुणाबाई, चौथ्या पत्नी ह्या रामोजी राजे शिर्के यांची कन्या सकवारबाई आशा चार पत्नी आणि काही दासीचा उल्लेख सुद्धा आढळतो.शाहूंच्या राज्याभिषेक वेळी पट्टराणी म्हणून सावित्रीबाई यांच्या नावाचा उल्लेख आढळतो.या ठिकाणी एक विषय महत्वाचा आहे छत्रपती संभाजी राजे यांना पकडून देण्यात गणोजी शिर्के याचा हाथ असल्याचं सांगितलं जातं पण शाहू राजांनी शिर्के घराण्यातील मुलीशी लग्न करणे ही गोष्ट भोसले आणि शिर्के घराण्यात वाद न्हवता,शिर्के मुद्धाम बदनाम केल्याचा जणू पुरावा आहे.
बिरुबाई भोसले ह्या त्यांच्या दासी होत्या.नवरी म्हणून त्यांना औरंगजेब समोर उभं केल्यामुळे त्यांनाही पत्नीसारख वागवलं होत.ह्या बिरुबाई यांचं इतिहासात खूप उल्लेख सापडतात.तसेच काही वादग्रस्त संदर्भ ही सापडतात पण बिरुबाई ह्या शाहू राजांच्या स्त्री म्हणून उल्लेख असलेला शिलालेख निंब गावच्या बारा मोटच्या विहिरीवर आहे.पण शाहू राजांची पत्नी म्हणून बिरुबाईचा कुठेच उल्लेख नाही.
शाहूंचा विवाह कार्य व्यवस्थित पार पडलं होतं पण शाहूंच्या विवाहाच्या वेळी औरंगजेबाला केलेल्या अर्जात जो उल्लेख होता 'शाहूंचा विवाह मुस्लिम मुलीशी झाला तर शाहूंचा धर्म बाटेल' ही गोष्ट औरंगजेब बादशहाच्या मनात घर करून होती,औरंगजेब हा हिंदूंचा कट्टर शत्रू होता.दारा शुकोह नावाचा त्याचा भाऊ हिंदू लोकांचा खूप सन्मान करायचा,त्याच वर्तन हिंदु धर्मासाठी फायद्याचं होत म्हणून तर औरंगजेबाला दारा शुकोह ची हत्या करणं सोपं झालं होतं.एकदा बाटवलेला हिंदू हा त्याच्या धर्मातील लोकांना नको असतो आणि याचा फायदा घेत औरंगजेबाने लाखो हिंदू बाटवले होते.
औरंगजेबाच्या डोक्यात आता शाहू राजांना बाटवायचा विचार चालू होता.मराठ्यांची फौज मुघलांना किल्ले जिंकून देत न्हवती,स्वराज्य हाती येत न्हवत त्यात शाहूंना बाटवल की मराठयांच खच्चीकरण होणार होत.राजाराम राजे,धनाजी,संताजी आणि मराठी मावळे मुघल सापडतील तशे कापत निघाले होते.औरंगजेबाने खूप प्रयत्न करून आणि बरीच संपत्ती खर्च करूनही राजाराम राजे त्याला सापडत न्हवते आपले काही सरदार राजाराम राजे यांच्या मागावर पाठवून औरंगजेब स्वतः मात्र शाहूंच्या धर्मांतराच राजकारण खेळू पाहत होता.
त्यासाठी त्यानी हालचाल चालू केली,येसूबाई तर पुरत्या घाबरल्या होत्या पण खचल्या न्हवत्या.येसूबाईंच्या संस्कारात वाढलेले शाहू सुद्धा देवा धर्माच्या बाबतीत कट्टर होते.पण कैदेत असताना त्यांना या गोष्टी साठी संघर्ष करावा लागायचा.पूर्ण मुघलांनी भरलेल्या वीस लाखाच्या छावणीत छोटासा परिवार आणि सोबत शाहू यांना देवपूजेच धार्मिक सुख खूप कमी वेळा मिळायचं.छत्रपती संभाजी राजांनी स्वराज्य आणि धर्म या दोन गोष्टीसाठी आपलं आयुष्य पणाला लावलं होतं आणि त्याच सर्जाचं रक्त ज्यांच्या अंगात खेळतय तो शाहू कसा झुकेल औरंगजेबा समोर.आज आमची पोर संभाजी महाराज म्हणलं तरी पेटून उठतात पण ज्यांच्या अंगात संभाजी राजांचा रक्त खेळत होत आणि येसूबाई सारखी माता ज्यांच पालनपोषण करत होत्या त्या शाहू राजांची अवस्था धर्मा बाबत कशी असेल.देव,देश आणि धर्मासाठी मरण पाठीवर घेणारे मराठे धर्मांतर स्वीकारतील तरी कसं.त्या पेक्षा जीव दिलेला काय वाईट.आपला पवित्र हिंदू धर्म ज्या धर्माला किती तरी हाल अपेष्टा सहन केल्यानंतर छत्रपती शिवाजी राजांनी न्याय मिळवून दिला होता तो पवित्र आणि संस्कारांचा महासागर असलेला हिंदू धर्म सोडून इस्लाम स्वीकारणं शाहूंना मान्य न्हवत.धर्मांतराची धमकी दिली तेव्हा शाहू राजे संतापले होते.हाताच्या मुठी घट्ट आवळून निरोप घेऊन आलेल्या सैनिकांवर राग व्यक्त करत होते.कैद ही अशी गोष्ट जी पराक्रमी पुरुषाला सुद्धा झुकायला लावते पण छत्रपती संभाजी राजे आणि शाहू राजे मात्र त्याला अपवाद ठरले होते.औरंगजेब हट्टाला पेटला होता त्याने शाहूंना मानसिक त्रास चालू केला,जाता येता तो धर्मांतर करायची धमकी द्यायचा.शाहूंच्या तंबूचे पहारेकरी तो सारखा बदलायचा त्याला भीती होती की शाहू आणि येसूबाई पहारेकर्यांच्या मनात प्रेम निर्माण करून पळून जाऊ शकतात.तो या बाबतीत शहाणा झाला होता.कित्येक दिवस शाहूंना अंधाऱ्या तंबूत कैद केले.शारीरिक अन्यायही केले असतील यात शंका नाही.शाहूची मनसब जप्त करण्याच्या धमक्या दिल्या तर काही वेळासाठी शाहूनच उत्पन्न सुदधा काढून घेतलं होतं.एकदा तर औरंगजेबान शाहू आणि येसूबाई या माय लेकराची ताटातूट केली शाहू आणि येसूबाई यांना एकमेकापसून लांब ठेवलं.कैदेत किती तरी अन्याय सहन केले, धर्मांतराच्या कित्येक धमक्या आल्या पण शाहूंनी त्याला भीक घातली नाही की भयभीत झाले नाही उलट शाहू म्हणायचे 'वडिलांसारखे माझे हालहाल करून जरी मारलं तरी मी हिंदू धर्म सोडणार नाही'.आपल्या वडिलांचा छत्रपती संभाजी राजांचा पराक्रम,शिवाजी महाराजांची स्वराज्य निर्मितीसाठी या मातीसाठी,स्वराज्यासाठी,स्वातंत्र्यप्राप्ती साठी लाखो ज्ञात अज्ञात मावळ्यांनी सांडलेल्या हिंदूंच्या रक्ताची आठवन यायची आणि शाहू राजे सुद्धा एका तेजस्वी शक्तीने पेटून उठायचे आणि धर्मांतर करणार नाही असं ठामपणे सांगायचे.शेवटी औरंगजेबान काही काळासाठी माघार घेतली कारण मराठ्यांची सेना आता अगदी जवळ येऊन हल्ले करायला लागली होती,शाहूंचा धर्मांतर करायचा मुद्धा त्यानं सोडून दिला पण तो ते विसरला न्हवता आज ना उध्या पुन्हा औरंगजेब धर्मांतर करणारच होता पण सध्या मराठे शांत करणे गरजेचे होते म्हणून औरंगजेब स्वतः किल्ले जिंकण्यासाठी लढाईवर जायला सज्ज झाला.
No comments:
Post a Comment