मावळातली बरीच घराणी हि मूळची विस्थापित.प्रत्येक मावळातील देशमुख हे जुन्या सामंतशाहीच्या खुणा काल परवा पर्यंत टिकवून होते.मावळातील सगळ्यात मोठे कुळ शिंद्यांचे .गुंजण मावळातले शिळिमकर ,कर्यात मावळचे पायगुडे तर पवन मावळातले शिंदे हे तिघेही एकाच सेंद्रक कुळातले ह्यांच्यात बेटी व्यवहार निषिद्ध पैकी पवनमावळातल्या शिळिंब ह्या गावातूनच पुढे शिंदे कुलीन शिळकर व पायगुडे बाहेर पडले .तिघांचे हि देवक समुद्रवेल .जिथे ज्यांची प्राचीन वस्ती नांदत होती तिथे विपुल प्रमाणात आढळणारी वस्तू अथवा वनस्पती हे देवक मानण्याचा समाजमान्य संकेत आहे.ह्या संकेतान्वये हे कुळ समुद्राच्या जवळचे असावे असे म्हणण्यास पुष्कळ वाव आहे.
रा चिं ढेरे ह्यांच्या म्हणण्यानुसार शिंदे हे समुद्रामार्गेच रत्नागिरी बंदरातून घाटावर आले व ज्योतिबाच्या डोंगराला त्यांनी रत्नागिरी असे नाव दिले.ह्या स्थलांतराअगोदर किनारपट्टीवर सेंद्रक कुळाची बराच काळ वस्ती असावी कारण आजही दैवतांच्या मूलस्थानाबाबतीत हे कूळ कोकण भूमीवर अवलंबून आहे.ज्योतिबा हे दैवत लिंग मूळ लिंग स्वरूप ती आठवण सेंद्रक कुळाच्या शिळिमकर शाखेने अमृतेश्वर हे मोहरी येथील कुलदैवत मानून राखली.
आळतेकरांच्या मावळ भूमितील सिद्धांताची पार्श्वभूमी मनोरंजक आहे आणि विचार करायला लावणारी सुद्धा .मावळची सगळ्यात जुनी वस्ती हि पवन व नाणे मावळातली ह्या मावळांना लागून असलेले सर्वात प्राचीन शहर म्हणजे जुन्नर तथा जीर्णनगर एका अपूर्ण ताम्रपटात आदित्यवर्मा नामक सिंदवंशी राजाचा जुन्नर येथे इ स ९६५ सालचा उल्लेख येतो.हा आदित्यवर्मा स्वतःला महासामंत म्हणवून घ्यायचा .श्री स आ जोगळेकर नद्यांच्या नावावरून सातवाहनांच्या वंशाचे प्राचीनत्व ठरवतात.मुळा व मुठा हि समान नावे असल्याच्या दोन नद्या ज्ञात आहेत.त्याचप्रमाणे शिंदे कुळाची प्राचीन वस्ती मांडवी ह्या तळकोकणातील नदीच्या बाजूस असली पाहिजे त्याची आठवण म्हणून कर्यात मावळच्या पायगुड्यांच्या मूळ गावाचे नाव मांडवी ठेवले असावे.अर्थात जोगळेकर सुद्धा हि मांडणी तार्किक करतात .
शिवपूर्वकाल,शिवकाल,पेशवाई ह्या तिन्ही सत्ताकाळात राजकारणात हे कुळ उठून दिसते व आजही आपले मान मरातब राखून आहे...
बारामावळा पैकी "कर्यात मावळ" हे पायगुडे-देशमुखांची ही पिढीजात वतनदारी, ह्या बारामावळातील देशमुखांचा इतिहास हा अगदी राष्ट्रकूट,यादव,शिलाहार,अनेक राजवटी पर्यंत लागतो ह्या भागातील राजसत्ता बदल्या पण हितल्या भुभागावरील "अधिसत्ता" बदल्या नाहीत. तो बदलण्याचा प्रयत्न ही कुठल्याही राजसत्तेनी केला नाही. अगदी छत्रपतींनी त्यांच्या वेळी नव्याने वतने, जाहागिरी देणे हे अगदी बंद केले. पण मावळातील देशमुखांचे अधिकार जैसे थे ठेवले. ह्या बारामावळातील प्रत्येक परगण्यात कामकाज, कारभार पाहण्याचे एक मुख्य गाव असायचे. त्याला "तर्फ" बोलत...
"कर्यात मावळातील" पायगुडे-देशमुखांचा मुख्य गाव हे. "मांडवी" वर उल्लेख केल्या प्रमाणे मराठयांची स्थलांतरे मराठवाडा ते कोकण परत वर घाटावर मावळभुमी मध्ये.... मराठे स्थलांतरित झाले त्यावेळी त्यांनी आपल्या कुलाची उपास्य देवता ही बरोबर नेल्या, उदा- आमच्या "पायगुडे-देशमुख" घराण्याची कुलदेवता खाली कोकण भूमी ( रोहा ) पासून हिकडे मावळ भूमी (रांजणे खामगाव ) मध्ये तिची ठाणी आहेत....
ज्यावेळी ही मराठा घराणी खालील कोकण भुमी सोडुन वर घाटावर मावलभुमी मध्ये स्थिरावली त्यावेळी तिथल्या नदी, भूभागाच नाव हिकडे मावळात आपल्या वस्थी स्थानांना दिली त्या पैकी पायगुडे-देशमुखांच्या पूर्वजानी कोकण भूमितील आपली वस्थी ज्या नदी किनारी होती. त्या कोकणातील "मांडवी" नदी वरण आपल्या कर्यात मावळातील मुख्य गावाला "मांडवी" हे नाव दिलेले असावे....
पायगुडे-देशमुखांचे कर्यात मावळातील "मांडवी" हे मुख्य देशमुखी शिक्केकऱ्याचे गाव होते. पुढे काही कारणांनी मांडवी गावातील देशमुखीचा शिक्का हा "कुडजेकर" पायगुडे कडे गेला... ह्याची एक थोडीसी नोंद जेधे करण्यात आलेली आहे. ती खालील प्रमाणे आहे.....
#मांडवीकर पायगुडे-देशमुख तर्फ कर्यात मावळ--
#मुळ_पुरुष_बहिरजी_रविराव.त्यांचे पुत्र गोविंदराव अरजोजीराव (कुडजेकर) भिवाजीराव ( आगळंबेकर ) वगैर गोविंदरावाचे हैबतराव. हे खडकवाडीस होते. त्यांनी खेचरे, बेलवडे हे गाव मारिले तेंव्हा ढमाले-देशमुख आडवे पडले त्यांनी हैबतराव याचा पुत्र सर्ज्याराऊ खडकवाडीस मारिला त्याची "आई अनसवा" सिके गळ्यात घालून बसली अरजोजी,भिवाजी यांनी त्यास अग्नि दिला सर्ज्यारावांचा मुलगा सयाजीराव "अनसाबा" बताबा ( अरजोजीरावाची बायको )यांची सिक्या बद्दल कटकट झाली पुढे अनसावा मेली "रायारावास" कुडजेकरांनी मारेकरी घातले त्याची आई "नायेकाबा" मुलं घेऊन कसबे सुपे येथे माहेरीस गेली तेथे २० वर्ष होती. कोणी वाद सांगावायासी नाही, तो राजश्री-छत्रपतींचे राज्य जाले राजश्री दादा पंत यांनी तमाम मुलकास कॊल दिला तेंव्हा "नायकोबा" दादाजी पंताजवळ सिक्याचा कजियाबद्दल उभी राहिली त्यांनी उत्तर तुंमची मनसुभी आणू त्यास ते मुलुकगिरीस गेले. पुढे धामधुम जाली.......
हा उल्लेख "करीना" मध्ये येतो..
ह्या सर्व अभ्यासातुन कर्यात मावळातील "मांडवी" हे पायगुडे-देशमुखांचे देशमुखीचे मुख्य गाव होते...
No comments:
Post a Comment