राजाराम महाराज

राजाराम महाराज

राजाराम महाराजांना 30 वर्षाचे अवघे आयुष्य मध्ये पहिला 20 वर्षात ते घरगुती वादात अडकून राहिले .एक वर्ष रायगड पासून जिंजी ची धामधुमीच्या प्रवासातआणि पुढची 7 वर्ष जिंजी किल्ल्या मध्ये झुल्फिकारखानाच्या वेढ्यात अडकून राहिले.राहिल्या 2 वर्षात महाराष्ट्र मध्ये त्यांनी मुघल वर प्रति हल्ले केले.रायगड पासून त्यांनी जिंजी पर्यंतच्या काळात अनेक मुघल सारदारांशी चकमकी झाल्या, जिथे शिवाजी महाराजांनी अफझलघांशी युद्ध केले तिथेच 24 वर्षांनी काकरखं शि त्यांचे युद्ध झाले .बेडनूर कर्नाटक इथे तर मुघलांच्या हाती लागले होते त्यातून ते नशिबाने सुटले.

1670 मध्ये छत्रपती राजाराम महाराज जन्माला आले. त्यांनी आपल्या वडिलांना म्हणजे शिवाजी महाराजांना वयाच्या 10 व्या वर्षी गमावले आणि 12 /13व्या वर्षी आईला गमावले.

त्यानंतर 1689 पर्यंत त्यांना धामधुमीच्या काळात तीक्ष्ण नजरेखाली राहावे लागले. संभाजी महाराजांची हत्या झाल्यावर त्यांचे मंचकारोहण झाले. आणि आपल्या वहिनीच्या म्हणजे येसूबाईच्या इच्छेनुसार ते रायगड मधून सटकले. रायगडावर ठरलेल्या मसलतीप्रमाणे राजाराम महाराज यांनी आपल्या दोन्ही राण्या, संताजी, धनाजी, निराजी यांच्यासोबत गुप्तपणे रायगड सोडला. राजाराम महाराज प्रतापगडावर दाखल झाले. परंतु फतेहजंग खान राजाराम महाराजांच्या पाठलागावर होतेच. तिथेच संताजी, धनाजी, विठोजी चव्हाण याचवेळी औरंगबजेबच्या छावणीवर गेले असावेत

फतेहजंग खान याने प्रतापगडाच्या पायथ्याशी पार या गावी छावणी केली. या वेळी फतेहजंग खान याच्या तुकडीचे नेतृत्व काकरखान हा करत होता. या मोगल तुकडी बरोबर छत्रपती राजाराम महाराज यांची पहिली लढाई लढले

प्रतापगडावर पोहचून पुढचे काहीतरी नियोजन करावे यासठी वेळ मिळेल असा महाराजांचा समज फसला. प्रतापगड पायथ्याला येऊन मोगली सैन्य भिडलं पारं गावाला त्यांची छावणी पडली, शत्रूसैन्याचे नेतृत्व काकरखान नावाचा सरदार करीत होता, तुडील गावाचा देशमुख लोधीखान, अंबाजी चंद्रराव(सिद्दीशी सामील होता), हिरोजी दरेकर ही मंडळी राजाराम महाराजांना सोडून काकरखं ला मिळाली होती होऊन.

यावेळी राजाराम महाराज हत्तीवर स्वार झाले आणि लढाईत उतरले सोबत पिलाजी गोळे, रुमाजीराव येरुणकर व जावजी पराटे हे मराठे सरदार होते. लढाई मोठी जोरात झाली. महाराजांच्या माहुताने आपला हत्ती ऐन रणधुमाळीत घातला, तेव्हा हिरोजी दारेकरांनी घेतलेल्या राजाराम महाराजांच्या विरोधातील आघाडीमुळे राजांना माघार घेणं भाग पडलं, या लढाईत उभय बाजूंची अनेक माणसे मारली गेली तर अनेकजण शेजारच्या कोयनेत बुडून मरण पावले.

राजाराम महाराज यांनी प्रतापगडावरून वासोट्या किल्ल्या मार्गे सातारच्या किल्ल्यावर आले व तिथून पन्हाळागडावर गेले. मोगल सैन्य इथेही पाठलागकरत पोहोचले त्याच वेळी इतर काही किल्ल्यांना देखील मोगल फौजेणे वेढे घातले होते. संताजी धनाजी नि घातलेल्या हल्ल्या मुले या घटनेमुळे मराठा सैन्याचे हिम्मत वाढली व स्वतः औरंगजेब या घटनेने धास्तावला गेला.त्यानिवट्या वेळी जिंजी ला जायचा निर्णय घेतला मराठा साम्राज्याची राजधानी जिंजी किल्ल्यावर स्थापन केल्यास औरंगजेबाच्या मोगल सैन्यास दोन आघाड्यांवर मराठयांच्या सैन्याबरोबर संघर्ष करावा लागणार होता. ति पन्हाळ्यात पोचले प्रतापगड च्या मार्गे.राजाराम महाराज स्वतः ह पन्हाळ्यास होते. मोगलांनी पन्हाळ्यास देखील वेढा घातला..पन्हाळ्याने पुन्हा मराठ्यांना साथ दिली. आधी शिवाजी महाराजांना सोडवले आता राजाराम महाराजांना रामचंद्रपंत हुकुमतपन्हा" किताब दिला आणि अंधार्या रात्री महाराज पन्हाळ्याच्या वेढ्यातुन निसटले.राजाराम महाराजांच्या या वेळी स्वराज्य फक्त सातारा सज्जन गड परळी पन्हाळा, विशाळगड, कोकणचा काही भाग व दोन्-पाच किल्ले ऐवढे मर्यादित झाले.आणि बाकीचा शिवाजी महाराजनांनी दक्षिण दिग्विजय मध्ये मिळवलेले जिंजी पर्यंतचे राज्य.30 ते 40 हजार असलेले मराठा सैन्य घेऊन त्यांनी संताजी धनाजी च्या साहाय्याने 10 वर्ष झुंज दिली ती पाच लाख सैन्य असलेल्या मुघल विरुद्ध.

त्यांनी विशेष युद्ध केले नाही.करण सात वर्षे ते जिंजी किल्ल्याच्या वेढ्यामध्ये अडकून पडले.जिंजीच्याबकिल्ल्यामधून बाहेर पडले.सततच्या दगडगीमुळे त्यांची तब्येत खराब झाली.3 मार्च 1700 ला त्यांचा मृत्यू झाला. जाण्याअगोदर वत्यानी त्यांच्या मुलाला(सगुणाबाई पासून झालेला) कर्ण यास राह्यवर बसवले पण त्याचाही लगेच मृत्यू झाला.

.राजाराम महाराज हा अतिशय शांत स्वभावाचा होता. व्यवस्थित राजकारण केले.व्यक्तीगत रित्या , धोरणी व मुत्सद्दी राजकारणी होता. चिडचिडेपणा घाई त्याचा अंगी नव्हता. त्यांनी एका पत्रात दिल्लीवर स्वारी करायची इच्छा व्यक्त केली.

राजाराम महाराज महाराष्टात परत १६९८ मध्ये आले. त्यांनी आता मुघल वर प्रतिहल्ला चालू केला.

स्वराज्याला पैश्याची तगमग जाणवत होती तेंव्हा त्यांनी गदग, वर्‍हाड येथे जाउन संपती लुटून आणली. त्यांना छत्रपतीपदाचा मोह आजिबात नव्हता . कित्येक ऐतिहासिक पत्रामधून हे दिसुन येईल की तो बरेचदा राज्य थोरल्या भावाचे आहे व मी फक्त काही दिवस त्या राज्याची काळजी घेतोय असे त्यांनी इतर मराठा सरदारांना लिहले आहे.

saambhar :

1]रियासतकार

2] छत्रपती राजाराम महाराज

3]अभिषेक कुंभार -लेख

4]पार ची लढाई चि ऐतिहासक साधनांमध्ये उल्लेख सापडतात नाही फक्त अज्ञातदास यांच्या पोवाड्यातून माहिती होती.

5]मराठेशाही : धामधुमीचा काळ -छत्रपती राजाराम महाराज