## राज्याभिषेक ##

## राज्याभिषेक ##

postsaambhar :डॉ .उदयकुमार जगताप

महाराजांनी सिंहासन शाश्रोक्त प्रकारे तयार केले होते.
तो प्रकार असा.
प्रथम क्षीर, वट व औदुंबर
ह्या वृक्षाच्या लाकडाच्या वेदी करून
ती सुवर्णाच्या तगटानी मढवून रत्नखचित केली होती.
त्या तगटावर वृषभ ,मार्जार, तरस, सिंह ,व्याघ्र ,
यांची चित्रे अनुक्रमे एकावर एक अशी चोहो बाजूस कोरली होती.
याला सोन्याचे आठ स्तंभ असून त्या प्रत्येकावर एक एक सिंह सोन्याचा बसवला होता .
आणि त्यावर चित्र विचित्र वृक्ष, फले ,पुष्पे, वेली , पक्षी व कुर्मादी जलचर यांची चित्रे दाखवली होती.
त्याप्रमाणे नृत्यांगना तंतुवाद्ये हाती घेऊन नाचता आहेत.
अशी चित्रे कोरली होती.
आशा सशास्त्र सिद्ध केलेल्या सिहासनावर प्रथम मृगचर्म घालून त्यावर काही सुवर्ण द्रव्य घातले होते.
मग त्यावर व्याघ्र चर्म घालून त्यावर मृदू काप्रार आसन घातले होते.
व ते मखमालीने मढवले होते.
त्यावर लोडे, तक्के ठेवले होते.
त्यास बादलीजरी वस्त्राची अच्छादने घातली होती.
सिंहासनाच्या मागे प्रभावळ करून त्यास छत्र लावले होते.
हे छत्र जडावाचे असून त्याला मोत्यांच्या झालरी होत्या.
त्यावर मंडप असून त्यास सुवर्णमय वस्त्रांचा चादवा लाविला होता.
व त्यास मुक्ताफळाचे घोस अडकविले होते .
ही अशी सिंहासनाची व्यवस्था करून उत्तम लक्षणाचे गज ,अश्व चांगले सजवून
सुवर्णा अलंकारांनी सुशोभित करून सभामंडपासमोर उभे केले होते .
ह्या सगळ्यांस एकंदर तीन खडी बत्तीस शेर व बत्तीस मासे सोने लागले होते.
सिंहसनारोहण मुहूर्त समीप आला तेंव्हा श्रीविष्णूची सुवर्णमय प्रतिमा तयार केली
होती.
तिची षोडशापचारे पूजा करून
तिची स्वयं हस्तांच्या ठायी स्थापन केली.
व मुहूर्त घटिका भरताचं सर्व ब्रह्मवृंदास नमस्कार करून त्यांचा वेद मंत्रोकच्चाररपूर्वक आशीर्वाद घेतला.
आणि मातूश्रीस नमस्कार करून तिचा प्रेमपूर सर आशीर्वाद घेतला.
व ती विष्णुमूर्ती तशीच हातात धारण करून ते सिंहासनारूढ व्हावयास गेले.
महाराजांनी सिंहासनाच्या सव्य जानू टेकवून नमस्कार करून पाय न लावता पूर्वेकडे मुख करून आरोहण केले.
व सिंहासनाच्या अष्टस्तंभि अष्टप्रधान बद्धाजली उभे राहिले .
ते येणे प्रमाणे
पहिल्याने उजवे बाजूस धर्माध्यक्ष पंडितराव
डावे बाजूस प्रधान (पेशवे) त्याचे मागे उजवे बाजूस सेनापती (सरनोबत)
डावे बाजूस अमात्य (मुजुमदार)
त्याच्या मागे उजव्या बाजूस सुमंत (डबीर)
डावे बाजूस सचिव(सुरनीस) त्याच्या मागे उजवे बाजूस मंत्री (वाकनिस)
डावे बाजूस न्यायाधीश
युवराज संभाजी
महोपाध्याय गागाभट्ट, मुख्य प्रधान मोरो त्र्यम्बक पिंगळे हे सिंहासनाच्या सानिध्य उच्चसनावर बसले .
आणि इतर दरबारातील लोक आमंत्रित महाजन आपापल्या दर्जाप्रमाणे आपल्या नेमलेल्या जागी उभे राहिले.
सिंहासन रोहण झाल्यावर नौबती ,चौघडे वगैरे मंगल वाद्यांचा एकाच गजर होऊन राहिला.
नृत्यागायनादी सुरू झाली.
सर्वांनी एकच जयघोष केला.
त्या नादाने चारही दिशा दणाणून गेल्या.
एकंदर ब्राम्हवृंदाने आशीर्वादवाचनाचा दीर्घ स्वराने उच्चार केला.
महोपाध्याय गागाभट्ट पुढे सरसावून सोन्या मोत्यांच्या झालरी लावलेले छत्र स्वहस्ते उचलून महाराजांच्या मस्तकावर धरून दीर्घ स्वराने म्हणाला.
" शिवछत्रपती सदा विजयी होवो "
तोफांची सरबत्ती सुरू झाली.
स्वराज्यातील प्रत्येक किल्ल्यास अशी सूचना होती, की एका किल्ल्यावरच्या तोफा दुसऱ्या किल्ल्यावर ऐकू जाताच तेथे त्या सुरू कराव्यात .
या प्रमाणे राज्यातीस एकंदर किल्ल्यावर तोफांची सरबत्ती सुरू झाली.
सिंहासनावर रूढ झाल्यावर महाराजांनी पूर्वीचा शुभ्र पेहराव उतरवून लाल वस्त्रे परिधान केली.
चौकडे ,कठ्या, माळा, शिरपेच, तुरा, झगा, पोच्या असे अलंकार परिधान केले.
धनुष्यबाण ,तलवार यांचे पूजन मंत्रविधीपूर्वक करून ती शस्त्रे हातात घेतली.
त्या समई त्याजवर लोकांनी सोन्यारुप्याच्या पुष्पांची वृष्टी केली .
ब्राम्हणांच्या सोळा सुवासिनीनी त्याला आरत्या केल्या.
त्यास वस्त्रे विभूषणे दिली.
ऋषी ,आचार्य ,ब्राम्हण यांची पूजा करून त्यांना मुबलक दक्षिणा दिल्या .
गागाभट्ट यास एक लक्ष रुपये दक्षिणाव व वस्त्रालंकार यांनी गौरवले .
महाराजांची सुवर्णतुला केली.
सप्त धातू तोलले,तलम ताग, रेशीम, कर्पूर, लवण, जायफळ वगैरे मसाले,धृत शर्करा ,नाना प्रकारची फळे ,तांबूल ,इतरखाद्य पदार्थ निरनिराळे तोलले.
आणि ह्या सगळ्या वस्तू ब्राम्हणास वाटून दिल्या.
सर्व अधिकाऱ्यांना वस्त्रे देऊन
त्यांच्या नजर मुजरे घेऊन
महाराज चांगला सुलक्षण असलेला घोडा
सोन्याचे जडावाचे समान घालून सज्ज करून आणला होता.
त्यावर बसून राजगणात आले.
व येथे सोन्याची अंबारी, मोत्याचे अलंकार, जरीबाब गाशे व झालर अशी सुशोभित करूनएक हत्ती उभा केला होता.
त्यावर आरूढ झाले.
ह्या हत्तीच्या मस्तकी सेनापती एक हातात मोरचेल व एका हातात अंकुश घेऊन बसला .
पाठीमागे खवासीत मुख्य प्रधान मोरचेल घेऊन बसला.
वरकड प्रधान मुतालिक दुसऱ्या हत्तीवर बसले
आणि स्वारी देवदर्शनास निघाली . सर्व रस्ते झाडून साफ केलेले.
जागोजागी सडा रांगोळी घातल्या होत्या.
घरे रंगवून सुशोभीत केली होती.
जिकडे तिकडे ध्वज पताका तोरणे बांधली होती.
नगर देवतांची पूजा व नैवेद्य अर्पण केले.
रस्त्यात सुवासिनींनी आरत्या पुष्यवृष्टी केली .
माड्यांवरून दही, लाह्या पुष्पे दुर्वा यांची वृष्टी केली.
राजद्वारी आल्यावर महाराज रथात बसून राजगणात गेले.
तेथून ते शिबिकेत बसून सभाद्वारीं आले.
तेथे त्यांच्यावरून भरलेला कलश व निबलोण ही उतरून टाकले .
असे करणाऱ्यास वस्त्रालंकार दिले.
वाड्यात आल्यावर त्यांनी कुलदेवतेचे दर्शन घेतले.
मातेस नमस्कार केला.
राण्यांनी ओवाळले .
माघारी येऊन पुन्हा सिहासनावर बसले .
सर्वांच्या नजरा व मुजरे घेऊन सर्वाना पान, गुलाब अत्तर वगैरे देऊन निरोप दिला.
या समारंभास लागलेल्या एकूण खर्चाचा अंदाजे एकंदर एक कोटी बेचाळीस लक्ष होन इतका होता .
महाराजांनी "क्षत्रिय कुलावतंस श्री राजाशिवछत्रपती "
असा किताब धारण केला.
कागदोपत्री आपल्या राज्याभिषेकपासून नवा शक लावू लागले .
राज्याभिषेक शके 1596जेष्ठ शुद्ध त्रयोदशीस झाला .
तारीख 6 जून 1674. सभासद म्हणतो ,"
या युगी सर्व पृथ्वीवर म्लेंच्छ बादशाह ,
मऱ्हाटा पादशाह एव्हडा छत्रपती झाला,
ही गोष्ट काही सामान्य झाली नाही."