सरंजामी इनामदार सरनोबत भोईटे घराणे शिलालेख आणि भोईटे घराणे एतिहासिक माहिती..

 

सरंजामी इनामदार सरनोबत भोईटे घराणे शिलालेख

आणि भोईटे घराणे एतिहासिक माहिती..

©शिलालेख माहिती व संकलन :- अनिल किसन दुधाने.

1.बहिरोबा मंदिर शिलालेख हिंगणगाव

हा शिलालेख सातारा जिल्ह्यातील फलटण तालुक्यातील झणझणे सासवड जवळ असलेल्या मौजे हिंगणगाव गावातील ग्रामदैवत असलेल्या भैरवनाथ महादेव मंदिरात मुख्य गाभाऱ्याच्या वरती गणेश पट्टीच्या वर कोरलेला आहे .शिलालेख दोन भागात दोन शिळेवर असून जागेअभावी काही संक्षिप्त रूप दिलेली आहेत शिलालेख खोदीव स्वरूपाचा असून ४ ओळीचा असून शुद्ध मराठी भाषेत आहे .शिलालेखावर बरेच वर्ष रंग रंगोटी केल्यामुळे पूर्ण अक्षरे मुजून गेली आहेत तसेच काळाच्या ओघात शिलालेखाची अक्षरे झिजलेली असून पूर्ण पणे पुसट होवून खराब झालेली आहेत. छाप घेतला असता थोड्या प्रयत्ना अंती पूर्ण वाचन करता येत आहे

गावाचे नाव : मु पो हिंगणगाव ता.फलटण , जि. सातारा

शिलालेखाचे वाचन :

१.श्री बहिरोबाच देवुळ ||व देव सिदएजी

२.शके १८२२ सा .पाडवा|| बाबाजी भोईटे

३.सन १९००. गावकरी याचा

४.भाग काम रू ६०० भोय{टे}

जी.पी.एस. :१७. ९६ ” ७१ ’ ५६ ,७४. २२ ’’०४ ’ ७९

शिलालेखाचे स्थान : भैरवनाथ महादेव मंदिराच्या मुख्य गाभारा प्रवेश द्वारावर गणेश पट्टीवर आहे .

अक्षरपद्धती : कोरीव स्वरूपाचा लेख आहे

भाषा : शुद्ध मराठी देवनागरी

प्रयोजन : श्री भैरवनाथ महादेव मंदिर बांधल्याची / बांधकामाची स्मृती जपणे.

मिती / वर्ष : - सके १८२२ शार्वरी नाम संवत्सरे श्रावण शुद्ध१ पाडवा

काळ वर्ष : एकोणीसावे शतक - शुक्रवार २७ जुले १९००

कारकीर्द:-ब्रिटीश आमदनी

व्यक्तिनाम : सिधोजी भोईटे

शिलालेखाचे वाचक : श्री. अनिल किसन दुधाणे

अर्थ : शालिवाहन शकाच्या - सके १८२२ व्या वर्षी शर्वरी नाम सवतसरात श्री भैरव नाथ चरणी तत्पर असलेले सिधोजी बाबाजी भोईटे यांनी श्रावण .शुद्ध १पाडवा म्हणजेच शुक्रवार दि . २७ जुले १९०० या दिवशी मौजे हिंगणगाव येथे गावकऱ्याच्या सहभागातून श्री भैरवनाथ देव मूर्ती स्थापन करू त्यावरती मंदिर बांधले ,त्या करिता एकदर खर्च ६०० रुपये आला.

शिलालेखाचे महत्व :- सिधोजी बाबाजी भोईटे (पाटील) यांनी मूळ गाव हिंगणगाव येथे आपले कुळदैवत भैरवनाथ यांचे देऊळ व देवाच्या मूर्तीची स्थापना करून लोकांच्या करिता धार्मिक द्वार खुले करून एक सामाजिक व लोकहिताचे पुण्यकार्य केलेले आहे.शिवाय ब्रिटीश काळात एखाद्या मंदिराच्या बांधकामाकरिता ६०० रु इतका मोठा खर्च करणे.याच बरोबर समस्त ग्रामस्थांना या कार्यात सहभागी करून गावाच्या एकोपाची भावना जागृत करणे ही एक महत्वाची सामाजिक बाब आहे .यावरून भोईटे घराण्याची समाजासाठी दानी वृत्तीअ तसेच सामाजिक बांधिलकी किती मोठी होती हे विशेष लक्षात येते . हेच या शिलालेखाचे विशेष महत्व आहे .

संक्षेप :- बहिरोबा –भैरवनाथ, देवुळ-देऊळ ,शा -श्रावण

संदर्भ -(IE VII -२०३ )

2.हिंगणगाव येथील समाधी शिलालेख

हा शिलालेख सातारा जिल्ह्यातील फलटण तालुक्यातील झणझणे सासवड जवळ असलेल्या मौजे हिंगणगाव गावातील ग्रामदैवत असलेल्या भैरवनाथ महादेव मंदिराच्या आवारात मंदिराच्या पायऱ्या उतारताना डाव्या बाजूला असलेल्या एका समाधीवर चौकोनी पाटीवर कोरलेला आहे शिलालेख खोदीव स्वरूपाचा असून ५ ओळीचा असून शुद्ध मराठी भाषेत आहे ५ वी ओळ पूर्णपणे सिमेंट मध्ये गाडली गेली असल्यामुळे वाचता येत नाही .शिलालेखावर बरेच वर्ष रंग रंगोटी केल्यामुळे पूर्ण अक्षरे मुजून गेली आहेत. छाप घेतला असता पूर्ण वाचन करता येत आहे

गावाचे नाव : मु पो हिंगणगाव ता.फलटण , जि. सातारा

शिलालेखाचे वाचन :

१. श्री

२. तात्या धुरोजी

३.भोईटे पाटी

४.ल सके १७८०

५. ................म

जी.पी.एस. :१७. ९६ ” ७१ ’ ५६ ,७४. २२ ’’०४ ’ ७९

शिलालेखाचे स्थान ;- महादेव मंदिराच्या डाव्या बाजूच्या समाधी चौथऱ्या वरील चौकोनी पाटीवर आहे .

अक्षरपद्धती : कोरीव स्वरूपाचा लेख आहे

भाषा : शुद्ध मराठी देवनागरी

प्रयोजन : समाधी बांधल्याची / बांधकामाची स्मृती जपणे.

मिती / वर्ष : - सके १७८० कालयुक्त नाम संवत्सरे

काळ वर्ष : एकोणीसावे शतक - १८५८

कारकीर्द:-ब्रिटीश आमदनी

व्यक्तिनाम : तात्या धुरोजी भोईटे पाटील

शिलालेखाचे वाचक : श्री. अनिल किसन दुधाने

अर्थ : शालिवाहन शकाच्या - सके १७८० व्या वर्षी कालयुक्त नाम संवत्सरात श्री भैरव नाथ चरणी तत्पर असलेले तात्या धुरोजी भोईटे पाटील यांची समाधी सन १८५८ या साली मौजे हिंगणगाव येथे बांधली ,परंतु समाधी कोणी बांधली याचे नाव त्यावरती नाही .

.

शिलालेखाचे महत्व :- भोईटे घराण्याची हिंगणगाव येथील समाधी ब्रिटीश काळात बांधलेली आहे सदर समाधी भैरवनाथ मंदिर समोर आहे. समाधीवर तात्या धुरोजी भोईटे पाटील शके १७८० असा उल्लेख आहे. त्या काळात ते गावाचे पाटील वगेरे आहेत .ब्रिटीश काळात एखादी समाधी बांधणे यावरून त्यांचे राजकीय व सामाजिक बांधिलकी कार्य मोठे असावे. याच बरोबर त्या काळात उत्तम समाध्या बांधत होते याची माहिती मिळते .हेच या शिलालेखाचे महत्व आहे.

संक्षेप :- सके –शके

संदर्भ -(IE VII -११८ )

पानिपतवीर मर्द सरंजामी इनामदार भोईटे सरकार घराणे !!

१.पानिपतयुद्धात मराठेशाहीचे बाजूने लढलेल्या तमाम सर्व झुंजार मराठे सरदारा पैकी सरदार भोईटे यांचे नाव येते. पानिपतवीर भोईटे सरकार घराण्याशी पानिपत शब्दाचे व युद्धाचे घनिष्ठ संबंध असून तो संपूर्ण महाराष्ट्री मनाचा सांस्कृतिक जडणघडणीचा भाग आहे.

२.पानिपत युद्धाच्या अगोदर इतिहासात पानिपतपूर्व दि.२४/१२/१७५९ च्या ठाणेश्वर-तरावडी युद्धाचे मराठा सैन्याचे नेतृत्व श्रीमंत जिवाजीराव भोईटे सरनोबत व त्यांचे कर्ते सुपुत्र नाईकजीराव भोईटे यांनी अब्दालीच्या आघाडीच्या सैन्याचा पराभव केला व यमुनाकाठच्या अडचणीच्या जागेतही सडे तलवारीनिशी झुंजून अब्दालीच्या छुप्या तोफगोळ्यांना सामोरे जावून स्वराज्यकार्यासाठी शहीद झालेले रणमर्द श्रीमंत जिवाजी भोईटे सरनोबत व त्यांचे सुपुत्र सरदार नाईकजीराव भोईटे हे भोईटे घराण्यातील वीर पुरुष होत.

३..बुराडी घाटावर १०/०१/१७६० रोजी जी बुराडी घाटाची लढाई झाली त्या लढाई पूर्वी भोईटे सरकार घराण्याचे रणमर्द सरदार शिवाजीराव भोईटे यांनीही २०/१२/१७५९ रोजी अफगाण सैन्याशी झुंज दिली होती.

४. बुराडी घाट(१४/०१/१७६०) युद्धात लढणारे तमाम भोईटे मंडळी विशेषतः सरदार येसाजीराव भोईटे यांची ससैन्य झुंज व जनकोजी शिंदेचा बचाव करणारी कामगिरी, यासर्व पानिपतपूर्व कामगिरीसह मुख्य पानिपत लढाईत लढलेले भोईटे शिलेदार मंडळी जे मराठ्यांचे सरंजामी सरदार होते.

५. शिंदेशाहीचे सोबती तसेच छत्रपती तथा पेशव्यांच्या हुजुरात पागेचे ५२ पागांपैकी एका लढाऊ पागेचे वीरयोद्धे बाळाजीराव भोईटे, कृष्णाजीराव भोईटे, तुळाजीराव भोईटे, इ. पानिपत रणांगनावर शहीद झाले

६.पानिपत युद्ध घटनेनंतर ग्वाल्हेरकडे मराठेशाही फौजा सुखरुप आणणारे कर्त्या मराठा मंडळीतील जानोजीराव भोईटे यांचाही प्रचंड मोठा वाटा होता. पानिपत युद्धानंतरही सुखरूप परत येवून माळव्यात मराठेशाही मामलती सांभाळणारे जयाजीराव भोईटे यांचाही प्रत्यक्ष सहभाग होता .

७.हिंगणगाव हे भोईटे घराण्याचे ऐतिहासिक वतन असून येथील पाटील घराण्याचा बळगोजी मोकदम असा उल्लेख इ. स. १६२८ साली आहे.

८. काळोजी भोईटे यांनी तळीये गावी जमीन विकत घेतलेचा संदर्भ १६८७ चा आहे. याच गावचे पाटील वंशज जानोजी भोईटे हे खोपडे देशमुख यांच्या वतन तंट्यात त्यांना जामीन होते.

९.सातारा संस्थानचे मातब्बर व छत्रपती निष्ठावंत श्रीमंत आबासाहेब भोईटे सरकार यांचा भुईकोट वाडा मोठा होता. तसेच, फलटण जहागीरदार नाईक निंबाळकर यांच्या वारस दत्तक प्रकरणी त्यांचा व भाऊ फौजदार यांचा महत्वपूर्ण सहभाग होता. याच भोईटे सरकार यांचा आप्तसंबंध वाठारकर निंबाळकर अनुषंगाने असल्याचे नोंद आहे. हे भोईटे सरकार घराणे भोईटे इनामदार नावाने मशहूर आहे.

१०. सरनोबत राणोजी भोईटे हे ढेकाळ्याचे गढी जिंकताना कामी आले त्यांच्या मागे जिवाजी व नाईकजी बुराडी घाटावर कामी आले

संदर्भ : १.भाऊसाहेबांची बखर,

२.होळकरांची थैली,

३.द डिकेड आँफ पानिपत,

४.महाराष्ट्राचा इतिहास मराठा कालखंड भाग २

५..भोईटे घराणे माहिती: -श्री. राहुल भोईटे- तडवळेकर.

©शिलालेख माहिती व संकलन :- अनिल किसन दुधाने.

टीप. सदर कार्यात सरनोबत राहुल भोईटे व प्रसाद शिंदे यांचे मोलाचे सहकार्य व मदत झाली.