मराठेशाहीतील दक्षिण लावण्यवती धुरंधर राजकारणी ग्वाल्हेर ची महाराणी बायजाबाई शिंदे भाग 23

मराठेशाहीतील दक्षिण लावण्यवती धुरंधर राजकारणी ग्वाल्हेर ची महाराणी बायजाबाई शिंदे

भाग 23

महाराणी बायजाबाईसाहेब शिंदे ह्यांचे चरित्र,

लेखक :- दत्तात्रय बळवंत पारसनीस

दौलतराव शिंदे ह्यांची कारकीर्द.--------------------------------8

दौलतराव शिंदे ह्यांचा व इंग्रजांचा जो रणसंग्राम झाला; त्यामध्ये बायजाबाई साहेबांनी प्रत्यक्ष रणभूमीवर किती कामगिरी बजाविली, हे समजण्यास मार्ग नाहीं. तथापि वेलस्ली साहेबांच्या सैन्याबरोबर टक्कर देऊन, त्यांनी आपले शौर्य व्यक्त केले असावें . असे मानण्यास जागा आहे. ह्या त्यांच्या तेजस्वितेचा परिणाम ह्मणून ह्मणा, किंवा दौलतराव शिंद्यांच्या प्रिय पत्नी ह्मणून ह्मणा, इंग्रज मुत्सद्यांनी वर निर्दिष्ट केलेल्या तहामध्ये पुढील कलम दाखल केले होतेः ‘कलम ९: उभयतां सरकारांनीं चंबल नदीची हद्द ठरविली; तेणेंकरून कंपनी सरकारास फायदा झाला; व महाराज अलिज्याबहादर त्या वेळी जनरल वेलस्ली ह्यांनी पुढीलप्रमाणे आपले मत मेजर माल कम ह्यांस कळविले होतेः I would sacrifice Gwalior or every frontier of India ten times over, in order to preserve our credit for scrupulous good faith, and the advantages and honour we gained by the late War and the peace; and we must not fritter them away in rouments drawn from overstrained principles of the laws of nations, which are not understood in this country. What brought me through many difficulties in the war, and the negotiations of peace? The British good faith, and nothing else.” Malcolms fe by Kaile Vol. I Page 269. ३६ दौलतराव यांची कंपनी सरकाराशी दोस्ती झाली. हे सर्व प्रकार मनांत आणून, कंपनीसरकार सालीना च्यार लक्ष रुपये खुद्द अलिज्याबहादुर दौलतराव ह्यांस पेनशन देण्याचे कबूल करीत आहेत. ही रक्कम रेसिडेंट मार्फत तिमाही हप्तेबंदीने महाराज अलिज्याबहादरांस आदा होत जाईल. ह्याशिवाय, महाराज अलिज्याबहादुर दौलतराव ह्यांच्या राणी बायजाबाईसाहेब ह्यांस, बाळाबाईप्रमाणे कंपनीसरकार आपले हिंदुस्थानांतील राज्यांत दोन लक्ष रुपयांची जहागीर व महाराजांची कन्या चिमणाबाई हिजला एक लक्षाची जहागीर एकूण तीन ( लक्षांची जहागीर देण्याचे कबूल करीत आहेत.” ह्या कलमाप्रमाणे बायजाबाईसाहेब व त्यांची कन्या चिमाबाईसाहेब ह्यांस कंपनीसरकारांतून स्वतंत्र जहागीर देण्यात आली. त्यावरून बायजाबाईसाहेब ह्यांचे माहात्म्य इंग्रज मुत्सद्दयांस पूर्ण विदित झाले असावे असे स्पष्ट दिसून येते. हा तह झाल्यानंतर दौलतराव शिंदे ह्यांनी उघडपणाने इंग्रजांच्या विरुद्ध कधींही शस्त्र उचलले नाही. त्यांनी १८०५ नंतर उत्तर हिंदुस्थानांत ग्वाल्हेर येथे आपल्या सैन्याचा तळ दिला होता. तेथेच इ. स. १८१० सालीं “लष्कर' गांव वसलें. हीच पुढे शिंद्यांची राजधानी झाली.