*छत्रपती शाहू महाराज यांचे जन्मगाव ....मौजे गांगवली*

 

*छत्रपती शाहू महाराज यांचे जन्मगाव ....मौजे गांगवली*

" आशिया खंडातील सर्वोत्तम प्रशासक " असं परकीय इतिहासकारांनी गौरवलेल्या छत्रपती शाहू महाराजांचा जन्म ज्या पावन पवित्र भूमीत झाला ते गाव म्हणजे गांगवली.....बखरकार या गावाचा उल्लेख " गांगोली" करताना दिसून येतो......राजधानी रायगड रस्त्यावरील ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वाचं गाव......कुंभारवाडी ,तोंडलेकरवाडी , खरबाचीवाडी, मोकाशीवाडी , आणि बौध्दवाडी अशा पूर्वापार पाच वाड्या आहेत......

महाराणी येसूबाईंच्या मामांचा म्हणजेच जाधवांचा भव्य वाडा इथल्या वैजनाथ मंदीराशेजारी होता..... आईच्या माहेरची मंडळी जवळच राहत असल्याने रायगडावरून येसूबाई बाळंतपणासाठी गांगोलीमध्ये आल्या.....आणि शके 1604 , दुदुंभी संवत्सर वैशाख वद्य सप्तमी वार गुरूवार फिरंगी दिनांक 18 मे 1682 रोजी याच गांगवलीतल्या वाड्यामध्ये हिंदवी स्वराज्याच्या चौथ्या छत्रपतींनी पहिला श्वास घेतला......

संपूर्ण लाकडी बांधकाम असलेल्या या वाड्यात त्याच पावसाळ्यातील दोन महिने छत्रपती संभाजी महाराज, जोत्याजी केसरकर , रायाप्पा , कवी कलश हे सर्वजण मुक्कामास होती.......याच मुक्कामात जगदगुरू तुकोबारायांचे चिरंजीव महादजी महाराजांची महत्वपूर्ण भेट छत्रपती संभाजी राजांसोबत झाली......इथल्या वैजनाथ मंदिराच्या पायरीवर बसून झालेल्या चर्चेनुसार, देहू ते पंढरपूरला जाणारी आषाढी एकादशीचा पालखी सोहळा सुरू करण्याचे तसेच मोगली सैन्याकडून पालखीवर होणार्या हल्ल्यापासून संरक्षण देण्याचे आश्वासन दिले.....

गांगवली गावात मूळ वस्ती कांगणे आणि घाग कुटुंबाची......कालांतराने कांगणे यांनी त्यांचे भाचे तेंडली गावचे तोंडलेकरांना वास्तव्यासाठी आणले....त्यानंतर कुले , बाईत या घराण्याची कुटुंबंही स्थायिक झाली......या गावचे ग्रामदैवत जागृत देवस्थान कालिका मातेचे वंशपरंपरागत पहारेकरी गांगोलकर यांचे आडनावावरून " गांगोली " हे नाव पडल्याचे जाणकार सांगतात.

गांगवलीतील या पाच वाड्यांमध्ये कांगणे , घाग , तोंडलेकर, दाखिणकर, जाधव , शिंदे , कुळे , बाईत , कदम , हुजरे , खरस , दपके , येलमकर तसेच बारा बलुतेदारांची वस्ती आढळते......या पाच वाड्यांमध्ये कुणबी , मराठा , कुंभार , नाभिक , बौध्द , धनगर , आदिवासी असा बहुजन समाज कालपरत्वे स्थिरावलेला दिसून येतो......

याच गावामध्ये कवी कलश आणि मोगली सरदार शहाबुद्दीन खानामध्ये घनघोर युद्ध होऊन खानाला इथून पिटाळून लावल्याचा उल्लेख कागदपत्रांमध्ये सापडतो.....संपूर्ण गावच शिवकालीन खेडं असल्याने, मराठेशाहीतल्या खुणा जागोजागी आढळतात....पोलिस पाटील समीर तोंडलेकर यांच्या जमीनीत असलेल्या तत्कालीन दारूगोळा कारखानाचे अवशेष , शांताराम तोंडलेकरांच्या शेतातील शिवकालीन तलाव , विष्णू दाखिणकरांच्या ताब्यातील पेठेचा माळ ( कदाचित इथं पूर्वीची बाजारपेठ असावी ).....पहारेकरींची रहाट तसेच जुन्या घरठाणांच्या खाणाखुणा दिसत असलेली घागांची वाडी यावरून गावाचं तत्कालीन रूप नजरेस भरतं.......वैजनाथ मंदिराच्या पूर्वेला रस्त्यालगत पडलेल्या असंख्य वीरगळ, सतीशिळा , एक शिवपिंडी गांगवलीचा किमान 800 वर्षांपूर्वीचा शिलाहारकालीन अस्तित्वाचा पुरावा दर्शवतात.....

ज्या वाड्यात छत्रपती शाहूंचा जन्म झाला त्या वाड्याच्या जोत्याचे अवशेष चाळीस वर्षांपूर्वीपर्यत होते. ...परंतु 1980 मध्ये तत्कालीन जि.प. अध्यक्ष पी.एन.पाटील यांच्या कारकीर्दीत, पंचायत समिती सभापती रा.ग.शिंदे यांनी याच ऐतिहासिक वारसा असलेल्या वाड्यावरच प्राथमिक आरोग्य केंद्र बांधलं.....आणि जो मान शिवनेरीला , पुरंदरला , राजगडाला तोच मान ज्या वास्तूला मिळाला असता तो पायाच उध्वस्त झाला......किती दुर्दैव .......वाड्याचे मोठमोठे कोरीव दगड आरोग्य केंद्राच्या जोत्यामध्ये वापरले गेले......इतिहास पुसला गेला.....आमचं दुर्दैव.....

महाशिवरात्रीला इथं अख्ख्या माणगाव तालुक्यातून भाविक येत असतात.....तोंडलेकर यांनी दाखणे गावावरून दाखिणकर कुटुंबाला वैजनाथाच्या पूजेसाठी आणल्याचे बोललं जातं.......तेव्हापासून आजतागायत पूजेचा मान दाखिणकर कुटुंबाकडेच आहे......इथल्या देवस्थानात दिवाबत्तीची सोय निरंतर चालू राहावी यासाठी छत्रपती शाहू महाराजांनी तोंडलेकर कुटुंबांना दिलेली 11 खंडीची जमीन त्यांनी दाखिणकरांना कसण्यासाठी दिली ...याबाबतची सनद असल्याचा उल्लेख वयस्कर कुंभार करतात......दुर्दैवाने म्हणा किंवा कोकणी माणसाच्या भोळेपणाने काही वर्षांपूर्वी ही सनद कुणीतरी इतिहासकार घेऊन गेला.......जी सनद परत मिळालीच नाही.....

चिपळूण दसपटी परिसरातून स्थलांतरित झालेले शिंदे मोकाशी यांचेकडे ब्रिटिश कालखंडात फौजदारकी होती.......तब्बल 105 व्या वर्षी सुध्दा वैजनाथाची अखंडीत सेवा करणारे कै.रामचंद्र बाबाजी दाखिणकर , आखिल भारतीय सेनेचे ठाणे जिल्हाध्यक्ष आणि सुप्रसिद्ध बांधकाम व्यावसायिक राजेशभाऊ दाखिणकर याच गावचे सुपुत्र......

गर्द वनराई , संथ वाहणारी वैपूर्णा नदी , प्रशस्त घाट , झुळझुळणारा वारा आणि इथला अस्ताला जाणारा सूर्य असं भारवलेलं वातावरण पाहिल्यानंतर आजपर्यंत वैजनाथ मंदिर परिसराला पर्यटनस्थळाचा दर्जा मिळाला नाही याची खंत वाटते.....

खरबाचीवाडी येथील नव्याने उभारलेली छत्रपती शिवरायांची सिंहासनाधिष्ठीत मूर्ती , कुंभारवाडीतलं संत गोरोबा काकांचं मंदिर ,साजेरी देवीचं जागृत स्थान , हनुमंतरायाचं देखणं शिल्प , हे सारं पाहण्यासाठी एकदातरी गांगवलीला जायलाच पाहिजे.....कवी कलश आणि शहाबुद्दीनचं युध्द झालेली युध्दभूमी शोधलीच पाहिजे......कधीतरी वैजनाथच्या पायरीवर कोरलेली " पांडव परिक्रमा " या शब्दांकडे कौतुकानं निरखून पाहिलंच पाहिजे....

अशी ही आमची ऐतिहासिक गांगवली.....

*शब्दांकन - श्री.रामजी कदम*

*बोरवाडी माणगाव रायगड*

#आमच्या_घराण्यात_मोगलांवर_कोणीच_विश्वास_ठेवला_नाही...

 

#आमच्या_घराण्यात_मोगलांवर_कोणीच_विश्वास_ठेवला_नाही...

गोष्ट आहे साधारणपणे १७२७-२८ मधली. मूळ मोगल पातशाहीतून फुटून दक्षिणेत स्थिरावलेल्या निजाम उल्क मुल्क ने आता मराठ्यांना त्रास द्यायला सुरुवात केली होती. अशातच छत्रपती शाहू महाराजांच्या विरोधात करवीरकर छत्रपती संभाजी महाराजांनी बंड पुकारले आणि त्याचा फायदा निजामाने घेतला. पुढे १७२८ मध्ये छत्रपती शाहू महाराजांनी पेशवा बाजीराव बल्लाळ यांना निजामावर पाठवून त्यास वठणीवर आणले. सुप्रसिद्ध पालखेड मोहीम ती हीच आणि मुंगी शेवगावचा तह करुन निजामाने छत्रपती शाहू महाराजांना मोगलांच्या दक्षिणेतील सहा सुभ्यातून चौथाई आणि सरदेशमुखी चे हक्क वसूल करण्याला येथून पुढे कोणतीही हरकत घेतली नाही.

याच दरम्यान छत्रपती शाहू महाराजांनी आपल्या काकी राजसबाईंना ( छत्रपती राजाराम महाराज यांच्या पत्नी व करवीरकर छत्रपती संभाजी महाराज यांच्या मातोश्री) मोठे नमुनेदार पत्र लिहिले. पत्रात छत्रपती शाहू महाराज म्हटतायत की बाबाजी म्हणजे करवीरकर छत्रपती संभाजी महाराजांना चंद्रसेन जाधव यांच्यामार्फत निजामाला भेटायचे होते. मोगल हे नेहमीच वरचढ होण्यासाठी आणि आपला स्वार्थ हेतू साध्य करण्यासाठी अशा संधीची वाट पाहत असतात. मी त्यांना पुरेपूर ओळखतो. या गोष्टीचा शेवट वाईट होईल हे जाणून यात पुरेपूर कपट भरलेले आहे ते मी आपल्या नजरेला आणतो. दगलबाजी होईल यात शंका नाही. आमच्या घराण्यापैकी मोगलांवर कोणीच विश्वास ठेवला नाही असं असता ही भेट का घडून यावी? चंद्रसेन जाधव एक दगलबाज मनुष्य आहे. आपल्या वडिलांचा (धनाजी जाधव) सल्ला न मानता तो आम्हास सोडून मोगलांना जाऊन मिळाला.

अटकेपार मराठ्यांचे झेंडे लावले जावेत हे स्वप्न दाखवणार्‍या छत्रपती शाहू महाराजांनी आपल्या युगप्रवर्तक आजोबांचे म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे राज्य नर्मदोत्तर ते रामेश्वर पर्यंत वाढवले. छत्रपती शाहू महाराज मोठे गुणग्राहक होते त्यांनी नवीन माणसं आपल्या राज्यासाठी तयार केली मग ते पेशवा बाळाजी विश्वनाथ, बाजीराव बल्लाळ, कान्होजी आंग्रे, सेखोजी आंग्रे, पिलाजी जाधवराव, विठ्ठल शिवदेव विंचूरकर, कान्होजी भोसले, रघुजी भोसले, खंडेराव दाभाडे, त्रंबकराव दाभाडे असोत की चिमाजी आप्पा, बाजी रेठरेकर, पुरंदरे मंडळी, खंडो बल्लाळ चिटणीस, फत्तेसिंग भोसले, श्रीपतराव पंतप्रतिनिधी, नारोराम मंत्री असोत, की नानासाहेब पेशवे असोत. अशी अजून कितीतरी नावं सांगता येतील. छत्रपती शाहू महाराजांच्या काळात सातारा शहराचे नाव अख्ख्या हिंदुस्थान मध्ये मराठ्यांची राजधानी म्हणून ओळखले जात होते. त्याच्या वैभवाचा कळसाध्याय हा छत्रपती शाहू महाराजांच्या कारकिर्दीत घडून आला. १७०८-१७४९ अशी प्रदीर्घ कारकीर्द छत्रपती शाहू महाराजांची होती. मराठी साम्राज्याच्या वैभवाची इमारत ही छत्रपती शाहू महाराजांच्या काळात उभारली गेली.

आज पुण्यश्लोक राजा शाहूछत्रपती महाराजांची ज्युलियन तारखेनुसार पुण्यतिथी आहे त्यानिमित्ताने त्यांना शतशः नमन आणि त्रिवार मुजरा

- अतुल तळाशीकर

पत्रासाठी संदर्भ - ताराबाई पेपर्स फारसी खंड - डॉ अप्पासाहेब पवार

भटकंती व इतिहास विषयक लेखांसाठी आमचे whats app ग्रुप नक्की जॉईन करा..!

अवनिजनश्रय पुलकेशीन - उमय्याद शापांचे कुलर 🗡️

 

अवनिजनश्रय पुलकेशीन - उमय्याद शापांचे कुलर

अखंड इस्लामी खलिफाच्या सैन्याच्या आक्रमणाविरुद्ध दक्षिणपथ क्षत्रियांच्या पहिल्या निर्णायक विजयांपैकी एक कथा!

पार्श्वभूमी:

बादामीचा सम्राट विक्रमादित्य पहिला याने आपला भाऊ जयसिंहवर्मन याला दक्षिण गुजरात, उत्तर कोकण आणि खानदेशचा व्हाईसरॉय म्हणून नेमणूक केली आणि आधुनिक काळातील गुजरात राज्यातील कोकणच्या उत्तरेकडील नवसारिका हे ठिकाण राजधानी म्हणून स्थापित केले.

त्या वेळी उम्मयाद खलिफात रशिदुन खलिफाच्या नंतर आलेल्या चार प्रमुख खलिफांपैकी दुसरी होती. ते मूळचे मक्केचे होते आणि त्यांना ताजिक (अरब) म्हणून संबोधले जात असे.

त्यांची इस्लामिक जुगलबंदी सर्व दिशांनी चालत असताना, त्यांची नजर भारतीय उपखंडावर पडली जी संपत्ती आणि समृद्धीसाठी प्रसिद्ध होती.

712 सीई मध्ये खलिफाच्या विस्ताराच्या तिसऱ्या लाटेदरम्यान, उमायद जनरल मुहम्मद बिन कासिमला भारत जिंकण्यासाठी आणि खिलाफतचा विस्तार करण्यासाठी पाठवण्यात आले. सिंध आणि पंजाब खलिफाच्या अखत्यारीत आले पण किंमत महाग होती. उत्तर भारत अनेक राज्यांमध्ये विभागलेला होता.

भारतीय उपखंडाच्या पश्चिमेकडील राज्यांना मुस्लिम आक्रमणाचा फटका बसला. खलिफाच्या निर्दयी सैनिकांनी लढाईत काही राज्यांचा पराभव केला, तर काहींनी शरणागती पत्करली. अशा प्रकारे हिंदूंचे सामूहिक धर्मांतर, शिरच्छेद आणि बलात्काराचे युग सुरू झाले.

भारतात युद्धे अगदी सामान्य असतानाही हिंदू राज्यांना अशा रानटी प्रवृत्तीचा सामना कधीच झाला नव्हता. काही काळानंतर, कासिमला परत बोलावण्यात आले, आणि भारतीय राज्ये पुन्हा स्वतंत्र झाली परंतु नुकसान खूप झाले.

त्यानंतर खलीफा उमर II याने सर्व हिंदू शासकांना १०,००० जिहादी भाडोत्री सैनिकांसह खलिफात स्वाधीन होण्याचे फर्मान पाठवले.

यामुळे भयंकर संकटात सापडलेल्या सिंधच्या राजांनी हुकूम स्वीकारला, अगदी अरब नावेही धारण केली! सिंधच्या पूर्वेकडील ज्या राज्यांवर पूर्वी खलिफाने आक्रमण केले होते तेही परत घेतले.

अशा प्रकारे खलीफा उत्तर गुजरात आणि मध्य प्रदेशापर्यंत सैंधव, कच्छेल, चापोटक, मौर्य, सौराष्ट्र आणि इतर काही लहान राज्यांना वश करून पोचली होती. त्यांच्या आणि दख्खनमध्ये जे काही उभे होते ते म्हणजे लतादीदीचे महारत्त चालुक्य चौकी.

युद्ध:

जिहादींनी आता महाराष्ट्रावर नजर टाकली आणि किनारी मार्गाने दक्षिणेकडे पुढे सरकू लागले.

नवसारी चा चालुक्य व्हाईसरॉय अवनिजनश्रय पुलकेशीन होता, जो दक्षिणपतेश्वर चालुक्य पुलकेसिन II चा पणतू होता. पुलकेशीनने आपल्या सैन्यासह अरबांचा मोर्चा अडवला.

७३८ मध्ये नवसारिकाच्या आसपास रक्तरंजित युद्ध झाले.

पुलकेशीन II च्या कारकिर्दीत हर्षवर्धनचा पराभव करणाऱ्या बहुचर्चित आणि प्रख्यात महाराष्ट्र इन्फंट्री कम वॉर-एलिफंट कॉर्प्सनेही या लढाईत भाग घेतला होता.

अवनिजनश्रयाच्या महारट्टा तलवारीने ताजिकांना निर्दयपणे ठार मारले. त्याला राष्ट्रकूट दंतिदुर्ग नावाच्या दुसर्‍या महारत्त राजपुत्राने मदत केली, जो भारतवर्षाच्या इतिहासातील सर्वात महान साम्राज्यांची स्थापना करेल.

चालुक्य सम्राटाने आपल्या व्हाईसरॉय अवनिजनश्रयाला - या पदव्या देऊन सन्मानित केले.

दक्षिणपथसाधरा (दक्षिणापथाचा आधारस्तंभ {महाराष्ट्र}),

अनिवर्तकानिवर्तयित्री (अपरिवर्तनीय शक्तीचा प्रतिकार करणारा),

पृथ्वीवल्लभ (पृथ्वीचा प्रिय),

चालुक्यकुललंकारा (चाळुक्यांचा अलंकार)

खड्गवालोका (तलवारीचे वादळ)

हा अरब म्लेच्छांचा इतका मोठा पराभव होता की त्यांनी पुढील ५ शतके नंतरच्या महारट्टा साम्राज्यांशी नेहमीच मैत्रीपूर्ण संबंध ठेवले!

स्रोत -

• सी. व्ही. वैद्य लिखित मध्ययुगीन हिंदू भारताचा इतिहास

• बदामीच्या चालुक्यांचा राजकीय इतिहास डी. पी. दीक्षित लिखित

• अवनिजनश्रेयाचे नवसारी थाट.

महारथ - उत्पत्ती

 महारथ - उत्पत्ती

पोस्त सांभार :शंतनू जाधव

महारथी/महारथा हे भारतीय उपखंडातील क्षत्रियांसाठी एक पद म्हणून अस्तित्त्वात होते.

क्षत्रिय योद्ध्यांची श्रेणी:

> राठी: क्षत्रिय एकाच वेळी 5,000 योद्धांना सामील करण्यास सक्षम.

> अतिरथी: 12 रथी वर्गाच्या योद्धा किंवा 60,000 लोकांशी लढण्यास सक्षम क्षत्रिय

> महारथी: 12 अतिरथी वर्गातील योद्धा किंवा 720,000 लढण्यास सक्षम क्षत्रिय

> अतिमहारथी : एकाच वेळी १२ महारथी योद्ध्यांशी लढण्याची क्षमता असलेला क्षत्रिय

> महामहारथी : एकाच वेळी २४ अतिमहारथींशी लढण्याची क्षमता असलेला क्षत्रिय

जनपद आणि महाजनपदांच्या कालखंडातील भारतीय इतिहासाच्या मुख्य प्रवाहात जाताना, अतिपरवलयिक रँकिंगला क्षत्रियांनी वैयक्तिकरित्या निवडलेले पद म्हणून मानले गेले. प्रत्येक कार-लढाईतील सहभागी क्षत्रिय हा "रथी" होता, तर अति-राठी आणि महारथी त्‍यासाठी अधिक प्रशंसा करणारे होते, कारण शब्दसंग्रह सहजतेने जेनेरिक उत्‍तम उपसर्ग जोडतो आणि शीर्षकाचा गौरव करतो. थोडक्यात या शब्दाने कालांतराने त्याचे ग्लॅमर गमावले.

चक्रवर्तीन प्रियदर्शन मौर्य (अशोक म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या) च्या काळापर्यंत भारताच्या दक्षिणेकडील प्रदेशांमध्ये, ज्यांना आता दख्खन म्हणून ओळखले जाते, विविध क्षत्रिय कुळे जवळजवळ तीन सांप्रदायिक गटांमध्ये एकत्रित झाले होते जे अंतःविवाह पाळत होते आणि जवळ राहत होते - रथिक, भोजक आणि पट्टणिका. भोजक आणि पट्टणिकांच्या पाठोपाठ रथिक हा सर्वात मोठा गट होता.

रथिक (रथ-योद्धा, मानक पदनाम), भोजक (पृथ्वीचा उपभोग घेणारे) आणि पट्टणिक (मूळतः जमीनदाराचे संस्कृत समतुल्य) म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या तीन "प्रोटो-महृत्त" समुदायांमध्ये भूमिवर अधिकार गाजवण्याचा वैदिक धार्मिक अर्थ आहे. /पृथ्वी. भोजक आणि पट्टणिका एकच गोष्ट सूचित करतात. रथिका आधी सांगितल्याप्रमाणे. "-इका" प्रत्यय हा भोज, रथा, पट्टा यांसारख्या पुल्लिंगी संज्ञांमध्ये जोडला जातो *त्याच्या वापरासह* फॉर्मची योग्य समज म्हणून, ज्यासाठी प्राथमिक प्रत्ययांची संपूर्ण माहिती असणे आवश्यक आहे, जे थेट मुळाशी जोडले जातात आणि प्रस्तुत लेखाचा मुख्य विषय बनवा. म्हणून या प्रत्ययाचे कार्य मुख्यत्वे उपभोगाचे सूचक आहे, येथे पृथ्वीवर "प्रभुत्व / वर्चस्व" करण्याच्या गुणवत्तेला सूचित करते जे राजात्व आणि क्षत्रियत्वाच्या वैदिक तत्त्वज्ञानाचा मुख्य घटक आहे.

लवकरच, सातवाहन आणि महामेघवाहन साम्राज्यांच्या कालखंडात, या क्षत्रिय कुळांना योग्यरित्या स्वतंत्र ओळख म्हणून पाहिले गेले आणि तशी नोंद केली गेली.

सातवाहन साम्राज्य हा दख्खनच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा टर्निंग पॉइंट होता, कारण केंद्रीय सम्राटांनी तीन अनियंत्रित समुदायांना एकत्र केले आणि त्यांना साम्राज्याच्या प्रशासनात यशस्वीरित्या एकत्रित केले आणि एक शक्तिशाली सरकार तयार केले, ज्यामध्ये क्षत्रियांची आणि अनियमितता यांची एक शक्तिशाली सेना होती. या समुदायांकडून आणि त्यांना स्वायत्ततेची परवानगी देताना मोठ्या भूभागावर अधिकाराची अधिक प्रभावी स्थापना.

सातवाहन साम्राज्याच्या शिखरावर, खानदेश आणि अशा उत्तर महाराष्ट्रीय प्रदेशातील रथिक तसेच बेरार (पूर्व महाराष्ट्र) प्रदेशातील भोजकांना महारथा आणि महाभोजांच्या पदनामांसह शक्तिशाली पदांवर नियुक्त केले गेले होते जे त्याच उच्च दर्जाचे होते. महाभोजाची जागा लवकरच महाराजांनी घेतली, आणि इतर अनेक बढाईखोर उपमा विस्मृतीत गेली. दुसरीकडे, महारथा शब्दाशी संबंधित प्रतिष्ठेचा घटक, हजारो आणि हजारो वर्षांपासून आजही अस्तित्वात आहे.

महारथीगणकायरो, महाराथा समुदायाचे नेते, ही ओळख सातवाहन सम्राटांनी स्वतः वापरली होती. या दोन विभक्त अंतर्विवाह समुदायांमधील वैवाहिक युती समान श्रेणींमध्ये नियुक्तीमुळे सुलभ झाली ज्यामुळे त्यांना समान वर्गात स्थान मिळाले आणि जगाच्या प्रत्येक समाजात पाहिल्याप्रमाणे, अशा प्रकारे आंतरविवाह सामान्य झाले. झपाट्याने वाढणारे युद्ध आणि कलह, आणि कुळातील विवाह आणि आपत्ती यामुळे ही कुळे महाराष्ट्र-कर्नाटक (उत्तर) सुरक्षित आश्रयस्थानांमध्ये जमा झाली.

भोजक पट्टणिकांसोबत विवाह करताना नोंदवले जातात आणि रथिक आणि पट्टणिकांसाठीही तेच पाळले जाते. भोजकांद्वारे रथिकांनी पट्टणिकांसोबत ठेवलेली ढिली होत चाललेली मर्यादा आणि अप्रत्यक्ष बंधुत्व यामुळे पट्टणिकांनी रथिकांशी विवाह केला. या तीन-मार्गी तरलता आणि राजेशाहीने बहाल केलेल्या महाराठांच्या ओळखीसह त्यांच्या स्वतंत्र सांप्रदायिक टॅग्जपासून घटस्फोटाने हे सुनिश्चित केले की 8 व्या शतकापर्यंत, महारथ हे विशाल सामर्थ्यवान क्षत्रिय अद्वैत समुदायाचे योग्य पद होते, जे विडंबनात्मकपणे, रथांवर देखील चालत नव्हते.

मराठा वंश इतके शक्तिशाली आणि स्वायत्त होते की त्यांनी स्वतःची नाणी जारी केली. वेस्टर्न डेक्कनच्या महारांनी बुल आयकॉनोग्राफिक नाणे जारी केले. पूर्वेकडील दख्खनच्या महारांनी चैत्य मूर्तिशास्त्रीय नाणे जारी केले. सेंट्रल डेक्कनच्या महारांनी सिंह/हत्तीचे प्रतिकात्मक नाणे जारी केले.

सातवाहन आणि वाकाटक साम्राज्यांचा नाश झाल्यानंतरही, महारथांनी संपूर्ण साम्राज्याची चौकट कायम ठेवली आणि शांतता आणि सुव्यवस्था राखण्यासाठी स्वतःची राज्ये स्थापन केली. या साम्राज्यातील इतर मराठा कुळांच्या प्रशासनातील गौण अनेक मराठा कुळांनी आपली स्थिती कायम ठेवली तर बाकीचे एकमेकांना वश करण्यासाठी आक्रमक झाले. उदाहरणार्थ, मानापुरा राष्ट्रकुटन, चालुक्यांचे अधीनस्थ असलेले मोरिया आणि नलावडे यांच्या संयुक्त हल्ल्यांमुळे कमकुवत झाले होते, ज्यांना चालुक्यांनी पराभूत केले होते ज्यांनी नंतर त्यांच्या मालकांचे प्रदेशही ताब्यात घेतले आणि दुसरे शक्तिशाली साम्राज्य स्थापन केले.

शाही चालुक्यांनीच नर्मदेच्या तीरावर पुष्यभूतांच्या उत्तरेकडील साम्राज्याच्या सैन्याचा पराभव करून, उत्तरपथ आणि दक्षिणपथ हे भारतवर्षाचे स्थिर वेगळे विभाग म्हणून अक्षरशः बंद केले. दक्षिणपथेश्वर पुलकेसिन यांनी जवळजवळ संपूर्ण महाराठ राष्ट्राला एकत्रित करण्याच्या पराक्रमानंतर स्वतःला त्रि-महाराष्ट्राचा स्वामी म्हणून घोषित केले. चालुक्यांनी अरबांचा पराभव केला आणि दख्खनच्या सरहद्दींचे वारंवार रक्षण केले.

पुढें पुढें, जेव्हां शाही राष्ट्रकूटांनीं चालुक्यांचा पाडाव केला, तेव्हां खड्गवालोका दंतिदुर्गाच्या नेतृत्वाखालीं चालुक्यांची शाखा (जी आईच्या बाजूनें अर्धा चालुक्य होता) तेव्हां त्यांनी मन्यखेता येथील राष्ट्रकुटन दरबारात गौण म्हणून बलाढ्य दर्जा कायम ठेवला, आणि शेवटी आला. सत्तेत त्यांचा पहिला उदय होताच त्याच नमुन्यात परत सत्तेवर; जेव्हा माळव्यातील सियाका परमारने मन्याखेताला उद्ध्वस्त केले आणि राष्ट्रकुटांना कमजोर केले. जुन्या राष्ट्रकूट वासलांच्या उदयानंतर, सेवुन यादव साम्राज्य, चालुक्यांना पार्श्वभूमीत ढकलण्यात आले कारण चालुक्य साम्राज्याचे राष्ट्रकूट काकतिय, सेवुन यादव आणि होयसल यांच्या यदुवंशी साम्राज्यात तुकडे झाले.

16 व्या शतकापर्यंत महारथांचा अंतर्विवाह समुदाय कमीत कमी प्रवाही होता आणि कालांतराने उपखंडातील क्षत्रिय कुळांना स्वीकारले गेले. मुळात 80 ते 83 कुळांमध्ये (उप-कुळांसह) मराठा अंतर्वस्त्र समुदायाची निर्मिती झाली होती. उत्तरपथातील गोंधळामुळे यादव, खलजी, तुघलक काळात अनेक क्षत्रियांना उत्तरेकडून दख्खनमध्ये प्रवेश मिळाला.

दौलताबादच्या वैभवशाली लढाईत जुलमी मुहम्मद बिन तुघलकच्या सैन्याचा पराभव करण्यासाठी उत्तरपथ आणि दक्षिणपथ क्षत्रियांनी व्यावहारिक आणि तुलनेने परोपकारी स्थानिक मुस्लिम अमीरांसोबत एकत्र येऊन उत्तरेकडून होणाऱ्या पुढील आक्रमणांपासून दख्खनचा बचाव केला. क्षत्रिय आता एकाच महाराठाच्या ओळखीमध्ये बांधले गेले होते आणि या नव्याने स्थापन झालेल्या इस्लामिक सल्तनतांमध्ये त्यांनी अतिशय शक्तिशाली पदे व्यापली होती, प्रत्यक्ष व्यवहारात सरकारमध्ये स्वतःचे डीप-स्टेट तयार केले होते. संपूर्ण पोलीस यंत्रणा महारत्त्यांवर नियंत्रण ठेवत होती, हे सुनिश्चित करत होते की युद्धाच्या बाहेर, म्लेच्छ राज्यकर्ते महरत्त राजवटीत हिंदू नागरिकांवर कोणताही अतिरेक करण्यास सक्षम होणार नाहीत. आपल्या राजकीय हितसंबंधांसाठी सुलतानांचा ढाल म्हणून वापर करून, महरत्त्यांनी एक राष्ट्रीय व्यवस्था तयार केली ज्याने केवळ दख्खनला अधिक क्रूर उत्तर इस्लामिक आक्रमणकर्त्यांपासून सुरक्षित केले नाही तर त्यांना केवळ संघर्षाच्या काळात दख्खनमध्ये स्वतःचे सत्तासंघर्ष चालवण्याची परवानगी दिली. जसे इस्लामिक आक्रमणापूर्वी होते.

महारथ/महारत्तांचे पौराणिक 96 कुळे, शाहनव कुली अशा प्रकारे बहमनी सल्तनत/आदिल शाही सल्तनत युगाच्या अखेरीस सूचीबद्ध झाले आणि कालांतराने इक्ष्वाकुवंशी भोंसले छत्रपती साम्राज्य म्लेच्छा जुलूम मोडून काढण्यासाठी उदयास आले...

सुचना: हा लेख एकटाच आज शाहनव कुलीन मराठा/मरहट्ट/महर्ट/महारठा म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या क्षत्रिय अंतःविवाह समुदायाच्या इतिहासाचा खरा अहवाल आहे. या लेखात येथे नमूद केलेल्या विरुद्ध केलेला प्रत्येक दावा आणि विधान खोटे आहे आणि ते टाकून दिले पाहिजे.

चालुक्य हरपलादेवा — मराठा योद्धा शेवटचा स्टँड.

 चालुक्य हरपलादेवा — मराठा योद्धा

शेवटचा स्टँड.

हे 1311 सीईचे वर्ष होते जेव्हा प्रताप चक्रवर्ती सम्राट रामदेवराय यादवराया मरण पावले, त्यांचा मोठा मुलगा सिंघण्णा उर्फ ​​शंकरदेव याने सिंहासनावर बसून खल्जी अधिपतींविरुद्ध बंड केले आणि युद्धात पराभूत होण्यापूर्वी 2 वर्षे चाललेल्या शूर लढ्यात सर्व मुस्लिम राज्यपालांना परत उत्तरेकडे हद्दपार केले. तुर्क आणि फाशी.

सम्राट रामदेवराय यांचे जावई आणि संगमेश्वरच्या महामंडलेश्वर चालुक्य कामदेवरसाचे पुत्र, महाराजा हरपालदेव यांनी पुन्हा एकदा बंडाचे फलक लावले. दख्खनमधून प्रत्येक मुस्लिम शासित सैन्याला एक एक करून हद्दपार करून, हरितिपुत्र चालुक्यांच्या प्रसिद्ध प्राचीन राजघराण्यातील या वंशजाने देवगिरीच्या महारट्टा साम्राज्यातील सर्व भूभाग मुक्त केला आणि 1313 ते 1318 सीई पर्यंत बंड करण्यास सुरुवात केली त्यापेक्षा कितीतरी जास्त प्रमाणात. सर विल्यम वॉलेस यांनी चालवलेले समकालीन प्रसिद्ध स्कॉटिश स्वातंत्र्ययुद्ध.

अलाउद्दीन खल्जी रागाने आणि हताश होऊन वेडा झाला आणि मरण्यापूर्वी महारत्तेच्या पुनरुत्थानाची बातमी ऐकून त्याने स्वतःचे शरीर कापले असे म्हटले जाते.

सुलतान मुबारक खल्जी हा महाराष्ट्र पुन्हा खर्‍या मालकांच्या हाती गेल्याच्या वृत्ताने इतका अस्वस्थ झाला की त्याने वैयक्तिकरित्या आपला अत्यंत सक्षम जनरल खुसरो खान आणि इतर अनेक कुप्रसिद्ध अमीर आणि मलिक आणि लुटारूंच्या टोळ्यांसोबत दख्खनकडे कूच करण्यास सुरुवात केली. विविध जाती.

२ महिन्यांच्या प्रवासानंतर तो घाट-ए-सगुणा येथे पोहोचला. महाराजा हरपलादेवाच्या विविध सरदारांना आणि त्यांच्या वाटेवरचा प्रदेश कमी करून, सुलतानने आपला उत्कृष्ट सेनापती खुसरो खान याला हरपलादेवाचा उप आणि मंत्री राघवाचा पाठलाग करण्यासाठी मजबूत सैन्यासह पाठवले. राघव खलजी सैन्याच्या जवळून टेकड्यांवर माघारला.

महारट्टा सैन्याच्या निकृष्ट आकाराबद्दल जाणून घेतल्यानंतर, खुसरो खानने आपल्या असंख्य सल्तनती सैन्यासह राघवाच्या नेतृत्वाखालील 10,000 महारट्टा घोडदळावर धैर्याने हल्ला केला. रक्तरंजित संघर्ष महारट्टा बाजूचा प्रत्येक योद्धा एकतर शहीद झाला किंवा पकडला गेला. राघव स्वत: गंभीर जखमी होऊन, जवळच्या दरीतील गुहेपर्यंत रेंगाळले आणि हौतात्म्य पत्करले.

खुसरो मुबारकच्या छावणीकडे माघार घेत असताना राया हरपलादेवाने डोंगराळ प्रदेश पुन्हा ताब्यात घेतला. सुलतानाने पुन्हा सैन्यदलाचा पुरवठा केल्यानंतर खुसरोला महाराजा हरपालदेवाचा पाठलाग करण्यासाठी परत पाठवले. खुसरोने माघार घेत असताना हरपालदेवाचा माग काढला आणि महरत्तांवर जोरदार हल्ला केला. हरपालदेवाने तुरुषक घोडदळाचा पराभव केला. जणू चालुक्यांनी म्लेच्छांना महारथांच्या पवित्र देशाच्या सीमेपलीकडे हाकलून देण्याचा संकल्प केला होता, तसाच त्याचा सहकारी कुळातील पराक्रमी चालुक्य-कुलंकरा (चाळुक्य कुळाचा अलंकार) अवनिजानाश्रय पुलकेशी याने अरबी उम्मावर केला होता. 738 मध्ये नवसारिकाच्या लढाईत खलिफाच्या सैन्याने, महाराष्ट्र जवळजवळ 6 शतके म्लेच्छांपासून मुक्त राहण्याची खात्री केली.

पण यावेळी, म्लेच्छांना सैन्याची कमतरता नव्हती. गिझ, तुर्क, मंगोल, रौमी, रुसी, ताजिक आणि खुरासानी यांच्या सैन्याच्या पाठीमागे त्यांची संख्या वाढवण्यासाठी सहज उपलब्ध होते. खुसरो खानने आपले सैन्य पुन्हा भरून काढत पुन्हा आपल्या सर्व शक्तीनिशी हल्ला केला, फक्त महरत्त्यांनी पुन्हा एकदा त्याचा पराभव केला.

आता हरपालदेवाचे सैन्य थकले होते आणि 3 युद्धांनंतर गंभीर जखमी झाले होते, खुसरोच्या सैन्याने त्यांना रोखले होते. शूर चालुक्य हरपालदेव गंभीरपणे जखमी होताना पकडले गेले आणि सुलतानकडे नेण्यात आले, सर्वांना हातापासून पाय बांधून बांधले गेले. धर्मांतर करण्यास नकार दिल्यावर, त्याला जिवंत कोंडण्यात आले आणि त्याचा शिरच्छेद करण्यात आला आणि त्याचे कापलेले डोके देवगिरी किल्ल्याच्या वेशीवर ठेवण्यात आले.

त्याच्या अवशेषांवर पकडलेल्या महारट्टा योद्ध्यांनी अंत्यसंस्कार केले. महारत्ता युद्धबंदींनी त्यांच्या नेत्याला एकटे मरण्यास नकार दिला, त्याच्या अंत्यसंस्कारात कूच करून स्वर्गातील शूर चालुक्य सामील झाले!

त्यामुळे संपूर्ण स्वतंत्र दक्षिणपथाचे स्वप्न पूर्ण होण्यासाठी पुढील ३ शतके वाट पाहावी लागली.

------------------------------------------->

स्रोत - 1) गोव्याचे मध्ययुगीन राज्यकर्ते, गोव्याचे गॅझेटर, दमण आणि दीव, व्हीटी गुणे.

२) द अर्ली मुस्लिम एक्सपेन्शन इन दक्षिण भारत - एन वेंकटरामण्य्य.

3) मराठा स्वातंत्र्याची स्थापना- एसआर शर्मा.

कोकणचा अधिपती अपराजिता

 अपराजिता एक महत्त्वाकांक्षी राजा होता . त्याने इतर देशांतील बलाढ्य राजांशी युती करून आपला प्रभाव क्षेत्र वाढवण्याचा प्रयत्न केला. पद्मगुप्ताच्या नव-सहसंक-चरितात उल्लेख असलेल्या विद्याधर राजा शिखंडकेतूचे ते बहुधा प्रतिनिधित्व करत असावेत; या राजाने आपला मुलगा शशिखंड याला बस्तरच्या नागा राजाच्या विनंतीवरून परमार राजा सिंधुराजा (993 CE 1010 CE) याला दक्षिण कोसलावर केलेल्या आक्रमणात मदत करण्यासाठी पाठवले.[1]

अपराजिताचे व्यापक विजय, परमारांसोबतची त्यांची युती, त्यांनी भव्य पदव्या स्वीकारणे आणि नंतरच्या चालुक्यांच्या अधिपत्याला मान्यता देण्यास नकार दिल्याने चालुक्यांचे त्याच्या राज्यावर आक्रमण झाले. चालुक्य दरबारी कवी रन्ना यांनी रचलेला गदायुद्ध, चालुक्य राजा तैल II याच्या आदेशाने, राजकुमार सत्याश्रयाने कोकणेश्वराचा (

कोकणचा अधिपती म्हणजेच अपराजिता) समुद्रापर्यंत पाठलाग केला.[2] सत्याश्रयाने शिलाहाराची राजधानी पुरीपर्यंत दाबले.[1] अपराजिताने सरतेशेवटी चालुक्यांचे अधिपत्य मान्य केले, 997 भदानाच्या शिलालेखाने प्रमाणित केले आहे ज्याने त्यांची महामंडलेश्वर अशी पदवी दिली आहे.[2]

#महाजनपद_कालीन_महाराष्ट्र

 #महाजनपद_कालीन_महाराष्ट्र

---------------------------------------

पोस्त्साम्भर :

Shubham Gaikwad

महाराष्ट्राचा इतिहास म्हटला तर आपल्या डोळ्यांसमोर पहिलं नाव येतं ते म्हणजे आपल्या दैवताच छत्रपती शिवाजी महाराजांचं. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी नक्कीच महाराष्ट्र घडवला महाराष्ट्रच काय आजचा हा जो हिंदुस्थानचा नकाशा आहे तो फक्त छत्रपती शिवाजी महाराजांमुळे आज हा हिंदू धर्म अस्तित्वात आहे तो छत्रपती शिवाजी महाराजांमुळेच.....

पण छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अगोदर या महाराष्ट्राची काय ओळख होती. हा प्रश्न नक्कीच सर्वांच्या मनात येत असेल तर त्याच प्रश्नाचे उत्तर आज आपण पाहणार आहोत. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अगोदर महाराष्ट्रात कोणते क्षत्रिय मराठा राजवंश होऊन गेले कोणते राजे होऊन गेले त्याबद्दलची माहिती आपण आज पाहणार आहोत प्राचीन महाराष्ट्राचा इतिहास पाहणार आहोत.

तर त्यात आपण अगदी सुरुवातीपासून महाभारत कालापासून द्वापारयुगापासुन महाराष्ट्राचा इतिहास पाहूयात. आज जसे भाषावार प्रांत आहेत. भाषे नुसार राज्यांची रचना आहे पूर्वी असे नव्हते पूर्वी महाजनपद पद्धती होती. आणि या महाजनपदांमध्ये दोन प्रकार पडतात पहिला म्हणजे महाभारत कालीन द्वापार युगातील महाजनपद आणि दुसरा म्हणजे महाभारताचे युद्ध झाल्यानंतर सर्व महाजनपद नष्ट झाले. त्यामुळे महाभारताच्या युद्धानंतर पुन्हा नव्याने महाजनपदांची स्थापना झाली आणि कलियुगाचा आरंभ झाला.

प्रथमतः आपण महाभारतकालीन द्वापार युगातील कुठल्या महाजनपदा मध्ये महाराष्ट्राचा भूभाग येत होता ते पाहू.

महाभारत कालीन महाजनपद:- महाभारत काळात द्वापारयुगात जे भारतात महाजनपद होते. त्यामध्ये महाराष्ट्र हा #विदर्भ महाजनपदाचा हिस्सा होता. ज्याला आज देखील विदर्भच म्हटले जाते. विदर्भ या शब्दाचा अर्थ असा होतो. विर + तर्फ = वीर म्हणजे वीर पुरुष योद्धे आणि तर्फ म्हणजे प्रदेश विरांचा प्रदेश म्हणजे विदर्भ. कालांतराने वीर मधला र गायब झाला आणि तर्फ चा दर्भ झाला. आणि वीर तर्फ चा अपभ्रंश विदर्भ असा झाला.

भगवान #श्रीकृष्णांची पहिली पत्नी #श्रीरुक्मिणी माता याच विदर्भाची राजकन्या होती. रुक्मिणी मातेच्या वडिलांचे नाव #भिष्मक होते आणि आईचे नाव #शुद्धमती असे होते.

महाभारताचे युद्ध झाल्यानंतर महाभारत कालीन सर्व महाजनपद नष्ट झाले. आणि महाभारताच्या युद्धानंतर पुन्हा नव्याने 16 महाजनपद स्थापित झाले.

ते पुढील प्रमाणे:- 1)अंग 2)अश्मक 3)अवंती 4)चेदि 5)गांधार 6)काशी 7)काम्बोज 8)कोशल 9)कुरु 10)मगध 11)मल्ल 12)मत्स्य 13)पांचाल 14)सुरसेन 15)वज्जि 16)वत्स.

हे सर्व महाजनपद महाभारत कालानंतर म्हणजे कलियुगाच्या आरंभापासून 5000 वर्षे पूर्वीपासून तर इसवी सन पूर्व 6 शतकापर्यंत म्हणजेच आजपासून सुमारे 2600 वर्षे पूर्वी पर्यंत अस्तित्वात होते.

या सर्व महाजनपदांमध्ये महाराष्ट्र हा #अश्मक महाजनपदाचा हिस्सा होता. आणि अश्मक महाजनपद हे एकमात्र दक्षिण भारतातील महाजनपद होते. अश्मक महाजनपदावर भगवान #श्रीरामाचे वंशज म्हणजेच #इश्वाकु वंशीय राजे राज्य करीत होते. भगवान श्रीरामाच्या वंशातील इश्वाकु वंशातल्या अश्मक नावाच्या राजाने गोदावरी नदी किनारी #प्रतिष्ठानपुरी नावाचे नगर वसवले तेच आत्ताचे #पैठण होय. म्हणून या महाजनपदाला अश्मक महाजनपद म्हटले गेले. अश्मक महाजनपदाची राजधानी प्रतिष्ठानपुरी म्हणजेच सध्याचे पैठण ही होती.

याच अश्मक महाजनपदावर राज्य करणाऱ्या इश्वाकु वंशाला पुढे #शिसोदे म्हटले गेले. क्षत्रिय मराठ्यांच्या 96 कुळातील 92 क्रमांकाचे कुळ शिसोदे आहे. भोसले कुळ याच शिसोदे वंशाची एक शाखा आहे छत्रपती शिवाजी महाराज याच कुळातील म्हणून त्यांना #रघुकुलराज म्हणजेच भगवान श्रीरामाच्या कुळातील म्हटले गेले. याच शिसोदे कुळाची एक शाखा राज्यविस्ताराला उत्तरेत मेवाड ला गेली तिथे शिसोदे चा अपभ्रंश सिसोदिया झाला.

तर मराठी बंधूंनो हा झाला आपल्या महाराष्ट्राचा महाजनपद कालीन इतिहास लेख जास्तीत जास्त शेअर करा प्रत्येक मराठी माणसापर्यंत पोहोचवा.

#जय_भवानी

#जय_शिवराय

#जय_शंभूराजे

#जय_सातवाहन

#जय_महाराष्ट्र

#क्षत्रिय_मराठा

#महाजनपद

#विदर्भ

#अश्मक

#इश्वाकु