रघूजीराजे भोसले प्रथम- नागपूर साम्राज्याचे मराठा शासक
भाग १
लेखक ::सतीश राजगुरे
'नागपूरकर
भोसले' हे महाराष्ट्रातील मराठी अंमलातील एक पराक्रमी मराठा घराणे होते.
असं म्हटलं जातं की छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 'हिंदवी स्वराज्याची
स्थापना' केली तर नागपूरकर भोसल्यांनी 'हिंदवी स्वराज्याचा विस्तार' केला. एके काळी थेट ओरिसापर्यंत नागपूर राज्याची सीमा पसरली होती.
तसं
बघितलं तर भोसल्यांच्या काळात असलेला 'नागपूर प्रांत' कोणत्याही दृष्टीने
एकजिनसी नव्हता. भौगोलिक रचना, भाषा आणि पूर्वेतिहास सर्व भिन्न होते.
नागपूरकर भोसले व पुढे इंग्रजांच्या काळात वेगवेगळे प्रांत आणि मुलुख
त्यांच्या वर्चस्वाखाली येत गेले व ते नागपूर प्रांताचा भाग बनले!
पहिला रघुजी
बंगाल
आक्रमणानंतर पहिला रघुजी याने 'देवगड' हे गोंड संस्थान आपल्या
नियंत्रणाखाली घेऊन खालसा केले. त्यानंतर चंद्रपूर, नरनाळा, गाविलगड,
माणिकदुर्गही ताब्यात घेतले. तसेच नागपूर-बंगालला जोडणारा छत्तीसगड हा
भागही आपल्या नियंत्रणाखाली आणला. इ.स. १७४५ च्या दरम्यान रायपूर, संबलपूर,
रतनपूर या छोट्या राज्यांसह छत्तीसगडही घेतले. उत्तर हिंदुस्थानात स्वारी
करून 'गढा-मंडला' या प्रांतावर देखील आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले.
याशिवाय
बिहार व बंगालची चौथाई-सरदेशमुखी आणि घासदाणा मिळून सुमारे ४०%
उत्पन्नाचा भाग रघुजीस मिळत असे. रघुजी भोसल्यांनी आपले राज्य शून्यातून
निर्माण केले होते. केवळ एका माणसाने इतका मोठा राज्यविस्तार क्वचित
केलेला आढळतो. रघुजी भोसले यांना त्याकाळच्या मराठे सरदारात एका दृष्टीने
सर्वात श्रेष्ठ सरदार म्हणावे लागेल.
नगरधन
हा ‘भुईकोट’ प्रकारातील एक किल्ला आहे. भारतातील महाराष्ट्र राज्याच्या
नागपूर जिल्ह्यात असलेला हा किल्ला आहे. वाकाटककालीन असलेल्या या किल्ल्यास
जुना इतिहास आहे.रामटेकपासून वायव्येस सुमारे ७ कि.मी. अंतरावर हा किल्ला
आहे.इ.सनाच्या ४थ्या शतकात ही जागा ‘नंदीवर्धन’ म्हणुन ओळखल्या जात
होती.नगरधन हा त्याचा अपभ्रंश आहे.
रघुजींनी बांधलेल्या वाकाटककालीन 'नगरधन' किल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार.
(हा
नागपूर जिल्ह्यात असलेला ‘भुईकोट’ प्रकारातील एक किल्ला असून रामटेकपासून
वायव्येस ७ कि.मी. अंतरावर आहे. वाकाटककालीन असलेल्या या किल्ल्यास
प्राचीन इतिहास आहे. इ.स.च्या चौथ्या शतकात ही जागा ‘नंदीवर्धन’ म्हणून ओळखल्या जात होती. नगरधन हा नंदीवर्धनचा अपभ्रंश आहे.)
No comments:
Post a Comment