शनिवारवाड्याचे वैभव !

 

शनिवारवाड्याचे वैभव !

शके १६५१ च्या माध शु. ३ रोजी पुणे येथे पहिल्या बाजीरावाच्या कारकीर्दीत प्रसिद्ध अशा शनिवारवाड्याच्या बांधकामास सुरुवात झाली.

बाजीराव मधून मधून पुण्यास येत असे तेव्हा त्याचा मुक्काम कसब्यांत धडफळे यांच्या वाड्यांत असे.-" शके १६५० मध्ये पुरातन नदीकिनारा कोटकिल्ले, हिसार मोगलाई ठाणे होते. तो कोट बाजीरावांनी पाडून मैदान केले आणि मुत्सद्दी वगैरे लोकांस घरे बांधावयास जागा दिली. आणि पूर्वेच्या बाजूस दोन गांव होते ते मोडून कसबा केला. हा कसबा शाहू राजांनी पेशव्यांस इनाम दिला. शके १६५१ व मावळ वेसीजवळ जागा घेऊन वाडा बांधावयास आरंभ केला. नवबुरजी कूस वाड्यास घालून आंत इमारत केली-" या वाड्यांत जयपूर येथील कारागिरांकरवी भिंतीवर सुन्दर चित्रे बाजीरावांनी काढून घेतली. प्रथमच्या इमारतीत दोन मजले व दोन चौक होते. पुढे नानासाहेब पेशवे यांनी त्यांत अनेक फेरफार करून तो मोठा केला. काही भागाचे सहा मजले करून चार चौक केले. चौक फरसबंदी असून मध्ये कारंजी होती. सभोंवतींचा कोट नानासाहेबांनी सन १७५५ त बांधला तो अद्यापि आहे. महाराष्ट्रांतील सर्व मोठ्या वाड्यांप्रमाणे शनिवारवाड्याचे तोंडहि उत्तरेकडे आहे. त्यासच दिल्ली दरवाजा असें नांव होते. मराठे सरदारांची दृष्टि नेहमी उत्तरेस दिल्लीवर खिळून राहिलेली असायची. शिवशाहीच्या पूर्वीपासूनच रामदास बलशाली दैवत हनुमान यासहि हीच प्रार्थना करतात की-कोटिच्या कोटि उड्डाणे झेपावे उत्तरेकडे-' शनिवारवाडा सागवानी लाकडाचा असून आंतील नक्षीचे काम प्रेक्षणीय होते. “ शनिवारवाडा इंद्रप्रस्थ येथील पुराणप्रसिद्ध वाड्याचे बरहुकूम बांधला आहे. वाड्यांतील कारंजांपैकी कमलाकृति कारंजें हिंदुस्थानांत सर्वांत मोठे असून त्या कल्पनेचा उगमहि भारतीयच आहे.-" असा उल्लेख या वाड्यासंबंधी सांपडतो. याच शनवारवाड्यांतून मराठ्यांचे राजकारण चालत असे. येथे अनेक ऐतिहासिक संस्मरणीय अशा घटना घडल्या.

१० जानेवारी १७३०