क्रूरकर्मा औरंगजेब: भाग 8
मीर जूमला आणि त्याचा मुलगा यांची मुघल चाकरीत नेमणूक केल्यासंबंधीची आणि बादशाही दरबारात ते रुजू होत असताना त्यांना प्रतिबंध न करण्याची अथवा त्यांची मालमत्ता जप्त न करण्यासंबंधीची ताकीद कुतूबशहाला देणारी बादशहा शहाजहान ची पत गोवळकोंड्याला पोहोचली होती. औरंगजेबाने ताबडतोब कुतुबशहाला हुकूम पाठवून कळवले की या संबंधात गैरआज्ञा किंवा विलंब झाल्यास कुतूबशहाविरुद्ध युद्ध पुकारले जाईल दरम्यान त्यांनी गोवळकोंडाच्या हद्दीवर आपल्या फौजेची जमवाजमव ही केली होती. चालून येणाऱ्या या वादळाकडे कुतुबशाने डोळे झाक केली आणि मोगलंकडून आलेल्या पत्रांकडे दुर्लक्ष केले.
औरंगजेबाने आपला मोठा पुत्र, शहजादा महमद सुलतान याला आधीच भविष्यातील योजनेची कल्पना देऊन ठेवलेली होती. त्याप्रमाणे महमद सुलतान यावेळी बापाच्या आदेशाची वाट बघत नांदेड येथील नंदगिरी किल्ल्यावर तळ ठोकून होता. हा गोदावरी तीरावरील भुईकोट किल्ला आकाराने जरी लहान असला तरीही बळकट होता. इथे असताना महमद सुलतान ने कुतुबशाही च्या मुलखात आपल्या टोळ्या पाठवून उच्छाद मांडला. औरंगजेबाच्या आदेशानंतर महमद सुलतानने 10 जानेवारी 1656 साली नांदेड सरहद्द ओलांडून हैदराबाद वर उघडपणे आक्रमण केले. 20 तारखेपर्यंत औरंगजेब ही औरंगाबादहून निघून त्याच्या मुलाला सामील झाला. दरम्यान महमद सुलतान गोवळकोंड्याच्या मुलखात घुसल्यावर अबदुल्ला याला शहाजहानचे २४ डिसेंबरचे कडक मजकुराचे पत्र मिळाले त्याने ताबडतोब महमद अमीन, त्याची बायका-मुले आणि नोकर-चाकर यांना औरंगजेबाकडे रवाना केले आणि बादशहाकडे संपूर्ण शरणागती दर्शविणारे एक पत्र त्याचबरोबर रवाना केले. परंतु औरंगजेबाने आपला डावच अशा पद्धतीने टाकला होता की कुतुबशहाने शरणागतीचे पाठविलेले पत्र त्याची त्याच्यावर आलेल्या संकटातून सुटका करण्यास उपयोगी पडू नये.
मीर जुम्ल्याचा मुलगा महमद अमीन हा हैद्राबादपासून २४ मैलांवर औरंगजेबाला भेटला . (बहुधा २१ जानेवारी ) परंतु औरंगजेबाने युद्धबंदी करण्यास नकार दिला, आणि अबदुल्लाने अजून कैद्यांची मालमत्ता त्यांची त्यांना परत केली नाही या सबबीवर राजधानीवरचे आपले शिरकाण चालूच ठेवले. अशा त-हेने कुतुबशहाला वाटणारी अखेरची आशाही मावळली. कारण मोगल घोडदळ इतक्या जलद गतीने चाल करून आले की त्याच्यावर आश्चर्यचकित होण्याचीच पाळी आली. आपला सर्वनाश ओढवला आहे असे पाहून त्याने राजधानी सोडली आणि तो २२ जानेवारीच्या रात्री गोवळकोंड्याच्या किल्ल्याकडे पळाला. औरंगजेबाने महमद सुलतान याला ज्या काही गुप्त सूचना दिल्या होत्या त्यात दिसून येणारी शत्रुत्वाची भीषण भावना बघितल्यावर अबदुल्ला पळून गेल्यामुळेच त्याचा जीव वाचला.
औरंगजेब म्हणतो "कुतुबउल्मुल्क हा भेकड आहे आणि बहुधा तो प्रतिकार करील असे वाटत नाही . हा निरोप पोहोचल्यावर लगेच तू कसलाही विचार न करता त्याच्यावर हल्ला कर आणि जर तुला जमले तर त्याच्या मानेवरील त्याच्या मस्तकाचा भार तू कमी कर हा बेत जर तडीस नेणे असेल तर हुषारी चलाखपणा आणि हाताचा हलकेपणा ह्या गोष्टींची जरुरी आहे."
२५ जानेवारी रोजी हल्ला करणारे सैन्य हैद्राबादच्या उत्तरेला दोन मैलांवर असलेल्या हुसेन सागर तलावाजवळ येऊन पोहोचले. गोवळकोंड्याच्या दरबारात एकच गोंधळ माजून राहिला दुसऱ्या दिवशी औरंगजेबाने हैद्राबादेत प्रवेश केला शहरामध्ये लुटालूट आणि अत्याचार होऊ नयेत यासाठी महमद बेग याच्या हाताखाली सुसज्ज सैनिक देऊन बंदोबस्त करण्यात आला. हैद्राबाद हे हिंदुस्थानातील एक अतिशय वैभवशाली आणि संपन्न असे शहर होते . मोगल सैन्य आता हैद्राबाद लुटणार असा बोलबाला सर्व हिंदुस्थान भर त्यावेळी झाला . औरंगजेबाचा खासगी कारभारी अकीलखान राजी हा आपल्या
इतिहासात लिहतो, “कुतुबउल् मुल्काचे बहुतेक सर्व भांडार आणि त्याच्याजवळची दुर्मिळ पुस्तक ज्यांची गणती करता येणार नाही अशा अनेक मूल्यवान वस्तू यांची लूट राजपुत्र महमद सुलतान याने केली. कुतुबशहा च्या मालमत्तेत असणाऱ्या दुर्मिळ गोष्टी लुटल्या आणि सर्व काही जप्त केले." औरंगजेब स्वतः 6 फेब्रुवारी रोजी हैदराबादेत घुसला आणि त्याने एकच धुडगूस घातला. त्याने लगेच 7 फेब्रुवारी ला गोवळकोंड्याच्या किल्ल्याला वेढा घातला. हा वेढा 30 करच पर्यंत चालला कारण तो किल्लाच तेवढा अभेद्य होता. रोजच एकीकडे कुतुबशाही फौजांसोबत त्याचे युद्ध आणि स्वतः कुतुबशाह त्याला नजराणे आणि शांततेचे आवाहन करणारे पत्र पाठवत असे, हा प्रकार चालू होता. औरंगजेबाने तह करण्यास साफ नकार दाखवला.
एकीकडे हा प्रकार चालू असताना औरंगजेब शहाजहांशी वेगळाच पत्र व्यवहार करत होता. या पत्रव्यवहारांमध्ये त्याची गोवळकोंड्याला मोगली साम्राज्यात एक स्वतंत्र सुभा म्हणून जोडण्याची इच्छा तो बादशहाकडे बोलून दाखवत होता. परंतु आपल्या बेईमान वजीराला शिस्तीचा बडगा दाखविण्याचा प्रयत्न केला फक्त एवढ्याच कारणासाठी आपल्यासारख्याच एका सिंहासनाधीष्टीत राज्याच्या राजाचा सर्वांनाच करण्याचे मन शहाजहानचे होत नव्हते. त्यात कहर म्हणजे गोवळकोंडाच्या दिल्ली येथील वकिलाने औरंगजेबाचा भाऊ दारा शिकवला पैसे चारून शहाजहान कडे कुतुबशहाची रदबदली करवण्यासाठी विनवणी केली. अखेर वार्षिक खंडणी देण्याच्या अटीवर कुतूबशहाबरोबर तह केला जाण्यास शहाजहाने संमती दाखवली आणि यासंबंधीचे पत्र औरंगजेबाला 24 फेब्रुवारीला मिळाले. या सर्व प्रकाराने औरंगजेबाची तळपायाची आग मस्तकात गेली. अब्दुल्ला कुतुबशहाच्या दिल्ली दरबारातील वकिलाने दारा शुकोह आणि राजकन्या जहान आरा यांच्या मध्यस्थीने बादशहा शहाजहान कडे झालेल्या प्रकाराची सर्व खरी हकीकत सांगितली. कुतुबशहाची औरंगजेबाने कशी फसवणूक केली, त्याला जवळजवळ ठारच कसे करण्याचे तो राहिला होता, बादशहाच्या आज्ञेचे पालन करण्याची संधी कशी त्याला देण्यात आली नाही आणि शरण आल्यावर आणि तहाचे केलेले प्रत्येक प्रयत्न कसे उधळून लावले अशा एक ना अनेक प्रकार शहाजहानच्या कानावर घातले यानंतर शहाजहानने औरंगजेबाच्या या गोष्टींचा निषेध करणारे एक कडक पत्र त्याला पाठवले आणि गोवळकोंडा चा वेढा उठवून ताबडतोब तिथून निघून जाण्याचा हुकूम दिला. यानंतर बादशहाने दिलेल्या हुकूमाची तडकाफडकी अंमलबजावणी म्हणून तीस मार्च रोजी औरंगजेबाने गोवळकोंडाच्या भोवती दिलेला वेढा उठविला चार दिवसानंतर त्याचा मुलगा मोहम्मद सुलतान चे लग्न कुतुबशहा दुसऱ्या मुलीबरोबर अपरोक्त पद्धतीने लावण्यात आले.
यावरून हे लक्षात येते की शहाजहान जरी बादशहा असला तरीही औरंगजेब त्याच्या राजकारणामध्ये कोणालाही लुडबुड करू देईल असा नव्हता. यावरूनच त्याच्या कठोरतेची चुणूक येते. तहाची बोलणी करण्यासाठी राजी असलेला कुतूबशहाला ही त्याने नाकी नऊ आणले. आपला बाप असणारा खुद्द बादशहा त्याला त्याच्या विखारी महत्त्वकांक्षी पासून दूर करू शकला नाही.
या दरम्यान मिर जुम्ला हा औरंगजेबाच्या गोवळकोंडा येथील छावणीत 20 मार्च रोजी एखाद्या सरदारा ऐवजी कोण्या राजपुत्राच्या थाटात दाखल झाला. आला तेव्हा त्याच्याबरोबर 6000 घोडदळ 15000 पायदळ 150 हत्ती आणि उत्कृष्ट तोफखाना ज्याचे तोपची त्याने युरोपातून मागवले होते एवढा सारा तामझाम होता. त्याला ताबडतोब बादशाही दरबारातून बोलवणे पाठविण्यात आले त्यानंतर तो सात जुलै रोजी दिल्ली येथे पोहोचला त्याने बादशहाला 15 लाख रुपये किमतीचा नजराणा पेश केला. त्यात 216 कॅरेट एवढा एक हिरा होता. बादशहाने त्याला सहा हजारी मनसबदारी देऊन नुकत्याच मरण पावलेल्या सादुल्लाखानाच्या जागी मुख्य वजीर म्हणून त्याची नेमणूक केली.
गोवळकोंड्याच्या मोहिमेतून औरंगजेबाची शहाजहान बरोबर खटके उडणे काही केल्या थांबत नव्हते गोवळकोंडाच्या वकिलाकडून दिल्लीमध्ये अशी हकीकत फैलावली गेली की औरंगजेबाने आणि त्यांच्या मुलांनी कुतुबशहाकडून भारी नजरांनी घेतली त्याची खबर त्यांनी आपल्या वार्ता पत्रातून बादशहा पर्यंत पोहोचवली नाही खंडणीतून वस्तूंच्या किमती एवढी रक्कम वजा देखील केली नाही याउलट त्याने पात्र लिहून त्याच्या बापाची तक्रार बापाकडेच केली. तो आपल्या पत्रात म्हणतो की,"गोवळकोंडा कडून येणे असलेली खंडणी आपल्या दोघांमध्ये विभागून घेऊ असे बादशहाने दिलेले वचन बादशहाकडून पाळले गेले नाही गोवळकोंडा कडून येणारी खंडणीची सर्व रक्कम बादशहाने घेतली आणि तिचा दौलताबादच्या तिजोरीत भरणा केला युद्धामुळे मला झालेले कर्ज आणि माझ्या फौजेच्या पगाराची थकबाकी मिळून होणारी वीस लाख रुपयांची रक्कम कशी फेडू? " एवढ्या कडक शब्दात बापाला बोलायची टाप शहाजहान च्या साऱ्या राजपुत्रांपैकी फक्त औरंगजेबातच होती.
खचितच जो आपल्या बापाचे साधे ऐकून घेऊ शकत नाही त्याच्याकडून "पितृदेवो भव:" म्हणत बापाला सर्वस्व अर्पण करून उद्याच्या आपल्या साऱ्या राजपाठाचा त्याग वगैरे करण्याची तयारी दाखवणे हा सारा प्रकार ना मुघलांमध्ये कधी होता ना आपण त्याची अपेक्षा केली पाहिजे. पुढे शहाजहान च्या पश्चात होऊ घातलेल्या वारसा युद्धात जे काही घडले ते "भयावह" होते , हाच एक शब्द त्याला लागू पडतो. आपण ते पहणारच आहोत.
यानंतर लगेच औरंगजेबाने आपला मोर्चा वळवला तो विजापूरच्या आदिलशाहीकडे. याबद्दल ची हकीकत, पुढच्या भागात
क्रमशः
ॲड. वेदांत विनायक कुलकर्णी मुरुंबेकर
९२८४९९६५०२
पुणे / बीड
No comments:
Post a Comment