नागपूरचे भोसलेे आणि मराठा काळ भाग ३१

 

नागपूरचे भोसलेे आणि मराठा काळ

भाग ३१

()) पेशवेच्या संमतीविना दिल्लीचा सम्राट, औधचा नवाब, रोहिल्ला, इंग्रज आणि निजाम यांच्याशी भोसलेंनी राजकीय वाटाघाटी करू नये.

()) भोसलेंनी वार्षिक रु. पेशव्यांना पाच हप्त्यांमध्ये पाच लाख.

()) भोसले हद्दीतून जाताना पेशव्यांची सैन्य जुने मार्ग वापरत असे.

(१०) पेशव्यांनी जोणोजीच्या घरगुती बाबींमध्ये हस्तक्षेप करू नये जोपर्यंत तो आपले संबंध व्यवस्थितपणे पाहत असेल.

(११) रेवा मुकुंदपुरा, महोबा, चारठाणे, जिंतूर, साकरखेडा, मेहेकर हे पेशव्यांना जनोजींनी द्यावे.

(१२) पेशवेने आवश्यक नसल्यासच भोसले यांनी आपली सेना ओरिसाला पाठवावी.

(१)) नंतरच्या प्रदेशावर आक्रमण झाल्यास पेशव्यांनी भोसले यांना त्याच्या सैन्यात मदत केली पाहिजे.

माधवराव आणि जानोजी मेहेकर समारंभात भेटले. पक्ष आणि भेटींचे आदानप्रदान झाले. मेहकर येथे निजामाचे दिव्य रुक-उद-दौला देखील उपस्थित होते.

या अटींचे बारकाईने विश्लेषण केल्याने हे दिसून येते की मराठा संघाच्या मध्यवर्ती नियंत्रण आणण्याचे माधवरावांचे उद्दीष्ट होते, जे त्याच्या वाढीसाठी व जगण्यासाठी आवश्यक होते. नागपूरच्या भोसल्यांवर पंतप्रधानपदाच्या अधिकारावर अधिकार गाजवण्याकरता पेशव्यांनी जोरदार झटत होती. प्रचलित प्रथा सोडून या मुद्द्यावर कोणतेही स्पष्ट घटनात्मक निर्णय नव्हते. भोसले स्वत: च्या मार्गाने स्वत: ला पेशव्यांची बरोबरी मानत असत. सर्वांनी छत्रपतींची अधिपती स्वीकारली. पण शाहूच्या मृत्यूनंतर त्याचे उत्तराधिकारी निरर्थक असल्याचे सिद्ध झाले. अशा परिस्थितीत पेशव्यांनी माधवरावापर्यंत काही प्रमाणात यश मिळवून इतरांवर अधिकार गाजवण्याचा प्रयत्न केला.