*सरदार थोरात दिनकरराव घराणे* भाग -2

 

*सरदार थोरात दिनकरराव घराणे*

भाग -2

यशवंतराव थोरात

(सेनाखासखेल, कोल्हापूर गादी)

(१६८८-१७१९)

यशवंतराव थोरात कोल्हापूरकर छत्रपती दुसरे संभाजीराजे भोसले यांचा सेनाखासखेल आणि प्रमुख आधारस्तंभापैकी एक होते. छत्रपती संभाजींनी त्याच्या शौर्यासाठी यशवंत राव यांना 'सेनाखासखेल' हा किताब दिला. यशवंतराव थोरात हे वारणा खो-यातला एक पिढीजात वतनदार होते. ते त्याच्या पदरी स्वतंत्र फौज बाळगून होते. छत्रपती संभाजींनी यशवंत राव यांना विजापूर प्रांतात ९ लक्ष उत्पन्नाचा प्रदेश जहागीर म्हणून दिला. त्यांनी आष्टा या ठाण्याला आपल्या कामकाजाचे मुख्यालय बनवले.1717 पर्यंत कराड आणि मिरजचा प्रदेश मुघल सेनापती पदुल्लाखानच्या ताब्यात होता. 1717 मध्ये यशवंतराव आणि संभाजी II यांच्यात गैरसमज झाल्यामुळे यशवंतराव छत्रपती शाहूं कडे गेले . त्यावेळी शाहूंना कराड आणि मिरजच्या प्रदेशावर आपले नियंत्रण प्रस्थापित करायचे होते. म्हणून शाहूंनी १७१७ मध्ये पदुल्लाखानविरुद्ध मोहीम सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. यशवंतराव आपल्या सैन्यासह या मोहिमेत सामील झाले. शाहूंच्या सैन्याने कराड येथील पदुल्लाखानच्या लष्करी छावणीवर हल्ला केला. अचानक झालेल्या हल्ल्याने पदुल्लाखानचे सैन्य पांगले. मात्र काही वेळाने त्यांनीही पलटवार केला. लढाईच्या शेवटी पदुल्ला खानचा पराभव झाला आणि तो इस्लामपूरला पळून गेला . ही लढाई 'कराडची लढाई' म्हणून ओळखली जाते. कराडच्या लढाईनंतर कराड आणि मिरजेत शाहूंनी आपली सत्ता स्थापन केली. पण छत्रपती शाहू महाराज आणि यशवंतराव थोरात यांच्या मध्ये गैरसमज झाला . नंतर यशवंतराव पुन्हा कोल्हापूर छत्रपती कडे गेले .जेव्हा छत्रपती शाहूंनी बाळाजी विश्वनाथांना १७१९ मध्ये छत्रपती संभाजींच्या हद्दीतील आक्रमकतेमुळे दुसऱ्या छत्रपती संभाजीविरुद्ध कूच करण्याचा आदेश दिला. बाळाजीने प्रथम आष्टाकडे कूच करून ते ताब्यात घेतले. आष्टा यशवंतरावांच्या ताब्यात होती. त्यावेळी यशवंतराव विजापूरच्या हद्दीत होते. बालाजीबद्दल कळताच तो त्याच्याकडे निघाला. बाळाजी आणि यशवंतरावांचे सैन्य आपटीजवळ एकमेकांसमोर आले. शेवटी पन्हाळ्याच्या किल्ल्याजवळ बाळाजी आणि यशवंतराव यांच्यात पन्हाळ्याची लढाई झाली. युद्धात यशवंतराव भाल्याने जखमी झाले आणि काही वेळाने त्यात त्यांचा मृत्यू झाला. बाळाजीच्या सैन्याने महिनाभरानंतर माघार घेतली. युद्धात यशवंतरावांच्या मृत्यूनंतर त्यांची पत्नी गोदाबाई 'सती' जातात. छत्रपती संभाजी द्वितीय यांनी पन्हाळ्याच्या मैदानाजवळ यशवंतराव आणि त्यांच्या पत्नीचे समाधी मंदिर बांधले.

(टीप - खाली दिलेली छायाचित्रे ही यशवंत राव थोरात आणि गोदाबाई थोरात यांच्या समाधीचे आहेत)

©

अक्षय विठ्ठलराव थोरात

(अनगरे ,ता. श्रीगोंदा )

(Director, Pinakine Remedies pvt Ltd Pune)

9527555631

सरदार थोरात घराणे* भाग - 1

 

*

सरदार थोरात घराणे*

भाग - 1

- देवक सुर्यफूल, सूर्यवंशी, गोत्र वशिष्ठ,

कोल्हापूर, सांगली, सातारा, अकोले, सिन्नर, पारनेर, वाळकी, वीरगाव, पिंपळगाव, खुटबाव, वाळवणे, अष्टा, भूम, ओंड, कार्वे, बहे, वाळवे, येळवी,‌‌ थोरातवाडी, अनगरे

छत्रपती शिवाजी महाराजांपासून पेशवेकाळापर्यंतचे सरदार घराणे.

शिवकाळातील मराठा घराणे पेशवाईत उदयाला आले. संभाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर चाललेल्या मुघल-मराठा संघर्षात या घराण्याने विलक्षण पराक्रम गाजवला. या घराण्याला दिनकरराव, अमिरुलउमराव व जंगबहादर हे किताब होते. १८व्या शतकाच्या सुरुवातीला गुजरात, खानदेश व बागलाण प्रांतात मराठा साम्राज्याच्या विस्तारात या घराण्याचा मोलाचा वाटा आहे. या घराण्याला सूरत, संगमनेर, जुन्नर, कडेवलीत, पुणे आणि विजापूर या प्रांतात सरंजाम होता. पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईत या घराण्यातील अनेक पुरुष कामी आले. या घराण्याच्या महाराष्ट्रात अनेक शाखा आहेत त्यापैकी विरगावकर थोरात, वाळकीकर थोरात, वाळवेकर थोरात, पारनेरकर थोरात, नेवासकर थोरात आणि भूमचे थोरात या प्रमुख शाखा.

वाळकी हे गाव पुणे जिल्ह्यातील दौंड तालुक्यात स्थित आहे. हे गाव तालुक्याच्या सीमेवर आहे. तालुक्यातील सर्वात जास्त क्षेत्रफळ असलेले हे गाव आहे. मुळा-मुठा व भिमा नदीच्या संगमावर हे गाव वसलेले आहे. गावात थोरात घराण्याची ऐतिहासिक गढी व वाडे सुस्थितीत आहे.

वाळकी येथील थोरात घराण्याचा ऐतिहासिक वाडा

१७व्या शतकात वाळकी हे गाव पुणे प्रांतातील सांडस तर्फेत येत असत. १७व्या शतकाच्या उत्तरार्धात मराठा सरदार सेखोजी थोरात दिनकरराव यास फौजेच्या खर्चासाठी सांडस तर्फेत एकूण सहा गावांचा सरंजाम मिळाला. वाळकी, बोरी भडक, भावडी, सिरसवाडी, डाळिंब, तरडे अशी या सहा गावांची नावे. पुढे या सरंजामाचा कारभार पाहण्याकरिता थोरात दिनकरराव घराण्याची एक शाखा विरगाव येथून वाळकी येथे स्थायिक झाली.