मराठेशाहीतील दक्षिण लावण्यवती धुरंधर राजकारणी ग्वाल्हेर ची महाराणी बायजाबाई शिंदे भाग 70

मराठेशाहीतील दक्षिण लावण्यवती धुरंधर राजकारणी ग्वाल्हेर ची महाराणी बायजाबाई शिंदे

भाग 70

महाराणी बायजाबाईसाहेब शिंदे ह्यांचे चरित्र,

लेखक :- दत्तात्रय बळवंत पारसनीस

ग्वाल्हेर येथील राज्यक्रांति" व बायजाबाईसाहेबांचा वनवास-------2

 

 सर्व सैन्य खवळलेले असतांना व शत्रुवर्ग आपणांस कैद करण्यास टपला असतांना १३ त्यांच्या तावडीतून निसटून जाणे हे कृत्य सामान्य नव्हे. बायजाबाईसाहेबांनीं रेसिडेंटांकडे अगोदर आपला हलकारा पाठचून आपल्या भेटीस येण्याचा उद्देश त्यांस कळविला; व सैन्याची सर्व स्थितिही जाहीर केली. रेसिडेंट मि० क्योव्हेंडिश ह्यांनीं बायजाबाईचा निरोप पोहोंचतांच, आपले असिस्टंट क्याप्टन रॉस ह्यांस महाराजांकडे पाठवून, फितुर झालेल्या सैन्यास आंवरून धरण्याबद्दल व बायजाबाईस रेसिडेन्सीमध्ये येण्यास कोणत्याही प्रकारचा अडथळा न करण्याबद्दल ताकीद केली. बायजाबाईस सुरक्षितपणे रेसि१ ०९ डेन्सीमध्ये येऊ दिले, व सैन्याची कांहीं चलबिचल झाली नाहीं, तर त्यापासून जनकोजीराव ह्यांस फायदा होईल, असे मधाचे बोटही रेसिडेंटसाहेबांनीं लाविले होते. बायजाबाईचे रेसिडेन्सीमध्ये जाणे ह्याचा अर्थ राज्यावरील आपला सर्व हक्क सोडून देणे, असाच महाराजांनी समजावा, अशी रेसिडेंटसाहेबांनी महाराजांजवळ ग्वाही भरली होती असे ह्मणतात. परंतु अशा बिकट प्रसंगी देखील केवळ आत्मसंरक्षणाकरितां बायजाबाईनीं रेसिडेंटांजवळ राज्याचा बेदावा कधीही लिहून दिला नसता, असे त्यावेळच्या एका माहितगाराचे मत आहे. अस्तु, बायजाबाई रेसिडेन्सीमध्ये आल्या व तेथे तंबूमध्ये येऊन राहिल्या. त्यांना कैद करण्याचा महाराजांच्या सैन्याचा निश्चय असल्यामुळे त्याने ता. ११ रोजी पुनः बंड केले व रेसिडेन्सीवर हल्ला करण्याचा बेत केला. ह्या हल्यास भिऊन ह्मणा, किंवा लष्करी लोक हट्टास पेटले । होते त्यांस संतुष्ट करण्याकरितां ह्मणा, किंवा कांहीं नाजूक राजकारणाच्या अंतस्थ उद्देशाने ह्मणा; परंतु मि० क्याव्हेंडिश ह्यांनीं सैन्याच्या वरिष्ठ अधिका-यांची भेट घेऊन, महाराज जनकोजीराव ह्यांस गादीवर बसविण्याचे त्यांस अभिवचन दिले; आणि महाराणी बायजाबाईसाहेब ह्यांस ग्वाल्हेरीहून दूर पाठविण्याचे कबूल केले. त्याप्रमाणे ता. १३ जुलई इ. स. १८३३ रोजी त्यांनी महाराज जनकोजीराव ह्यांस 1 It is, however, asserted, and I can scarcely doubt the truth, that the Resident positively pledged himself to the Rajah, that he should consider the Rajah’s allowing her escape to the residency as a virtual resignation of her claims; but I can assure you from personal information, that the Baiza bai never would have yielded her claims even situated as she was for any promises of protection that the Resident could have offered.” - -India Gazette. November 13, 1833. 71 - 24*... ५.३.१०.२०१६६६६ । । । ।१०६ सिंहासनारूढ करून त्यांच्या नांवाने द्वाही फिरविली. व बायजाबाई ह्यांस प्रतिबंधांत ठेवून त्यांना ग्वाल्हेरच्या सरहद्दीबाहेर पाठविण्याचा निश्चय केला. बायजाबाई रेसिडेन्सीमध्ये गेल्या व त्यांनीं रेसिडेंट मि० क्याव्हेंडिशं ह्यांची भेट घेतली. परंतु त्यांस तेथील सर्व प्रकार एकदम विलक्षण दिसून आला. आजपर्यंतचा बायजाबाईचा व ब्रिटिश सरकारचा संबंध फार स्नेहभावाचा असून, हरएक बाबतींत ब्रिटिश रेसिडेंट ह्यांनीं बायजाबाईचा पक्ष घेऊन त्यांस साहाय्य केले होते. त्याप्रमाणे पाहिले असतां, ब्रिटिश रेसिडेंटाने ह्या आणीबाणीच्या प्रसंगी बायजाबाईचा पक्ष घेऊन त्यांस मदत करणे योग्य होते. परंतु तसा कांहींच प्रकार न होतां, रेसिडेंटांनी बायजाबाईस ग्वाल्हेरच्या गादीवर तुळसीपत्र ठेवून गंगातीरीं हरी हरी करीत बसण्याचा उपदेश करावा, व ज्या तरुण व अविवेकी महाराजांच्या कृती ब्रिटिश रेसिडेंटांस कधींही रुचल्या नव्हत्या, त्यांस एकदम गादीवर बसविण्यास त्यांची मनोदेवता प्रसन्न व्हावी, हा काय अपूर्व चमत्कार आहे हे सांगता येत नाहीं.