क्षत्रिया_मराठा_वाकाटक_साम्राज्य (मराठी )

 #महाराष्ट्र_का_प्राचीन_इतिहास

-----------------------------------------------

#

क्षत्रिया_मराठा_वाकाटक_साम्राज्य

------------------------------------------------

पोस्टसांभार  :मराठा युग  

महाराष्ट्रावर राज्य करणारे पहिले क्षत्रिय मराठा राजवंश हे सातवाहन होते, परंतु या सातवाहन घराण्याच्या सामर्थ्यानंतर सातवाहन राजवटीनंतर सातवाहनांची शक्ती कमी झाली, त्यानंतर महाराष्ट्रातील विदर्भ प्रांतात हळूहळू उदयास आलेल्या क्षत्रिय मराठा वाकाटक घराण्याचे साम्राज्य कमी झाले. त्याने आपली शक्ती वाढविणे सुरू केले आणि त्याने सभोवतालची सर्व प्रांत जिंकली आणि संपूर्ण महाराष्ट्र आणि आसपासच्या प्रदेशात आपले साम्राज्य पसरवले.

वाकाटक राज्याचा संस्थापक म्हणजे राजा # विंध्याशक्ती.

राजा विंध्याशक्तीने वाकाटक साम्राज्याचा पाया घातला. वाकाटक साम्राज्याचा कार्यकाळ एडी 250 ते एडी 500 पर्यंतचा होता. म्हणजेच, 250 वर्षांपर्यंत वाकाटक राजांनी महाराष्ट्र आणि आसपासच्या प्रदेशांवर राज्य केले. वाकाटक साम्राज्याची राजधानी होती # नंदीवर्धन ज्याला आज # नागपूर म्हणतात. आजच्या महाराष्ट्रातील नागपूर जिल्ह्यातील रामटेक गाव वाकाटक साम्राज्याची मुख्य राजधानी होती. नंतर वाकाटक राजा प्रवीर्सेन मी नंदीवर्धन येथून राजधानी # वत्सगल्म येथे बदलली वत्सगुल्मला आज # वशिम म्हटले जाते. वाशिम हा महाराष्ट्रातील एक जिल्हा आहे.

वाकाटक राजा # प्रसारण_प्रथम यांनी वाकाटक साम्राज्याचा विस्तार केला आणि स्वत: ला महाराजा व सम्राट ही पदवी मानली. प्रवरसेन मी त्यांच्या कार्यकाळात 6 अश्वमेध यज्ञ आणि 1 वाजपेयी यज्ञ केले.

वाकाटक किंग प्रथम पृथ्वीसेन्सने दक्षिणेचा # कुंतल प्रांत जिंकला आणि वाकाटकच्या राज्याचा विस्तार केला, कुंतलला सध्याचा # कोल्हापूर म्हणतात, जो आज महाराष्ट्रातील एक जिल्हा आहे. वाकाटक राजा # द्वितीय_ रुद्रसेनचा संबंध उत्तर भारतातील सर्वात मोठा साम्राज्य असलेल्या गुप्त साम्राज्याच्या राजा चंद्रगुप्त प्रथमच्या कन्या # प्रभावती_देवीशी झाला होता. आणि या वैवाहिक संबंधामुळे वाकाटक साम्राज्याची ताकद बरीच वाढली. दक्षिणेतील दिग्विजय, ज्याचा उल्लेख नंतर गुप्त राजांनी केला होता, दक्षिणेकडील राज्याचा उल्लेख आहे ज्यामध्ये वाकाटक राज्याचा उल्लेख नाही, गुप्त राजांनी दक्षिणेच्या वाकाटक राजांशिवाय सर्व राज्य जिंकले.

दुसर्‍या रुद्रसेनचा प्रभाव प्रभावती गुप्ताबरोबरच्या लग्नानंतर केवळ 5 वर्षानंतर झाला. मग प्रभावती गुप्ता यांनी 13 वर्ष वाकाटक साम्राज्याचे संपूर्ण काम ताब्यात घेतले. आणि दुसरे चंद्रगुप्त यांनी यात प्रभावती देवीला मदत केली.

वाकाटक राजा हरीशेनच्या वेळी त्यांच्याकडे वराहदेव नावाचा मंत्री होता.त्याने जगप्रसिद्ध वेरूळ-अजंठाच्या लेण्यांमध्ये अनेक भित्तीचित्र आणि शिल्पकला बनविली.

वाकाटक राजा # दक्षिण_प्रवर्सेन यांनी #Setubandha नावाचा मजकूर महाराष्ट्री प्राकृत भाषेत लिहिला. ही प्राकृत महाराष्ट्रीय भाषा नंतर मराठी भाषेत रूपांतरित झाली. प्रख्यात संस्कृत कवी # कालिदास हे दुसरे प्रवार्सेनाच्या दरबारात होते. म्हणूनच त्यांनी # मेघदूत नावाची कविता लिहिली.

वाकाटक राजांनी जगातील प्रसिद्ध वेरूळ-अजंठाची संपूर्ण लेनिया (गुहा) बांधली. लेनिओ (लेणी) मध्ये अजंताकडे वकाटकांची वंशावळ आहे, जिथे त्यांना वाकाटक वंसकेतु म्हटले जाते, ते पुढे वंशावळ देतात.

●विन्ध्यशक्ति

●प्रवरसेन प्रथम

●प्रवरपुर-नन्दिवर्धन शाखा

●रुद्रसेन प्रथम

●पृथ्वीसेन प्रथम 

●रुद्रसेन द्वितीय

●प्रभावतीगुप्ता

●दिवाकरसेन

●दामोदरसेन (प्रवरसेन द्वितीय)

●नरेन्द्रसेन

●पृथ्वीसेण द्वितीय 

●वत्सगुल्म शाखा

●सर्वसेन तृतीय

●विन्ध्यसेन (विन्ध्यशक्ति द्वितीय)

●प्रवरसेन द्वितीय

●देवसेन 

●हरिसेण

तर येथे क्षत्रिय मराठा वाकाटक घराण्याची वंशावळ आहे जी वेरुळ-अजिंठाचे लेनिओ (लेणी) देण्यात आली आहे. पहिल्या राजा विंध्याशक्तीकडून शेवटचा शासक हरीसेन याला देण्यात आला आहे.

काही इतिहासकारांनी वाकाटक राजांना ब्राह्मण म्हणून घोषित केले, परंतु याचा कोणताही समकालीन पुरावा नाही, सनातन वैदिक आर्य हिंदू धर्मानुसार राजा केवळ क्षत्रिय आहे.

वाकाटक साम्राज्याच्या काळात महाराष्ट्राचा सर्वांगीण विकास झाला. वाकाटक राजांनी संस्कृत आणि प्राकृत महाराष्ट्री कवींना आश्रय दिला व जागृत केले. वाकाटक काळातील कविता आणि वांगमय निर्मितिमध्ये महाराष्ट्री वैदर्भी आणि वाचोमी पध्दतीला महत्त्व प्राप्त झाले.

वाकाटक साम्राज्याच्या राजांनीही शिल्पकला चालना दिली. जी आपण आज वेरुल अजंठाच्या लेनिल (गुहेत) मध्ये पहात आहोत.

!! !! जय भवानी !! 🚩

!! !! जय शिवराय !! 🚩

!! !! हर हर महादेव !! 🚩